"O Παλίνουρους, καθώς το πλοίο πλησιάζει στους βράχους, λαμβάνει οπτική πληροφορία για την θέση του και προσαρμόζει ανάλογα την πορεία. Αυτό δεν είναι ένα γεγονός, αλλά μία συνεχής ροή πληροφοριών. Ο Παλίνουρους είναι μέρος μιας κυκλικής διαδρομής ανατροφοδότησης, με τον εγκέφαλο του να εισάγει στοιχεία σχετικά με την ταχύτητα του ανέμου, τον καιρό και τα ρεύματα και κατόπιν να στέλνει σήματα στα χέρια του, ώστε να οδηγήσουν το πλοίο μακριά από τον κίνδυνο. Ο Wiener υποστήριξε ότι το ίδιο μοντέλο θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε καθε πρόβλημα και πρότεινε στην επιστημονική κοινότητα να χρησιμοποιήσει το ίδιο πλαίσιο για όλα. Οι ακόλουθοι του είδαν τα cybernetics ως μία επιστήμη, η οποία εξηγούσε τον κόσμο σαν ένα σύνολο συστημάτων ανατροφοδότησης, επιτρέποντας έτσι τον ορθολογικό έλεγχο σωμάτων, μηχανών, εργοστασίων, κοινοτήτων κ.ο.κ.".
Η οπτική του Wiener ήταν κάμποσο φιλόδοξη και παρά την δημιουργία μιας σχολής σκέψης, τα cybernetics απέτυχαν τελικά να εγκαθιδρυθούν, όπως στην Αινειάδα ο Παλίνουρους κατέληξε σε έναν ειρωνικό θάνατο.
O Παλίνουρους πέφτει στην θάλασσα, ο Θεός του Ύπνου πετάει μακριά με ένα κλαδί στο χέρι. Φωτό και περιγραφή από την ιστοσελίδα του Dickinson College.
Ο κύριος λόγος εδράζεται στο τελευταίο μέρος του αποσπάσματος που διαβάσατε: Την προσπάθεια να εξηγηθούν συστημικά (μέσα από την έννοια της ανατροφοδότησης) και τελικά να ελεγχθούν, τα κοινωνικά φαινόμενα. Η οργάνωση των ανθρώπινων κοινοτήτων, όπως και οι σχέσεις τους με τα ζώα, τη φύση ή τις μηχανές, αποδείχτηκαν στην πράξη πολύ πιο πολύπλοκες εξισώσεις, γεμάτες από απρόβλεπτους και αστάθμητους παράγοντες, για τους οποίους φυσικά έχουν επιληφθεί εδώ και χρόνια οι πολιτικές επιστήμες, η ψυχανάλυση, η κοινωνονιολογία, η φιλοσοφία, η ανθρωπολογία κ.ο.κ. Παρόλα αυτά, τα cybernetics κατάφεραν κάτι πολύ βασικό: Την πρόσθεση του παράγοντα "τεχνολογία" στην κριτική συζήτηση γύρω από την πολιτική, σε μεγαλύτερο εύρος από ο,τι πριν. Και μέσα από αυτή την συζήτηση προέκυψε και ο κομβικός όρος, με τον οποίο τιτλοφορείται το αφιέρωμα που διαβάζετε. Cyborg!
Cyborg σημαίνει Κυβερνητικός οργανισμός - cybernetic organism. Η λέξη εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον Σεπτέμβρη του 1960 στο επιστημονικό περιοδικό Austronatics από τους Manfrend Clynes και Nathan Kline3, για να περιγράψει τον υβριδικό οργανισμό που προκύπτει από την ένωση ανθρώπου και μηχανής. Η έννοια αποτέλεσε πηγή φανταστικής έμπνευσης και πλέον είναι πασίγνωστη σε όλους από τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Τα Cyborgs δεν αποτελούν ούτε μηχανές, ούτε ανθρώπους. Μοιάζουν περισσότερο με υπερανθρώπους, όπως ο Robocop. Επεξεργάζονται την πληροφορία από διάφορες πηγές άμεσα, λαμβάνουν αποφάσεις ακαριαία και υπολογισμένα, χωρίς κανένα ρίσκο. Συνήθως, έχουν ένα τελικό σκοπό, να σώσουν ή να καταστρέψουν και πάντως σίγουρα να επικρατήσουν.
Στις αρχικές προθέσεις του Clyne, παρόλα αυτά, δεν ήταν να έχει το υβρίδιο του τελεολογικό χαρακτήρα. Το cyborg δεν ήταν ένα "τέλος", ούτε είχε κάποια αποκαλυπτική αποστολή λύτρωσης ή καταστροφής της ανθρωπότητας, όπως ο Εξολοθρευτής. Αντίθετα, το υβρίδιο είχε εισαχθεί, προκειμένου να εξελιχθεί ως ον και να διευρύνει ένα νέο πεδίο κοινωνικού διαλόγου: Αν ο όρος "μηχανή" αντικαθιστούνταν από την "τεχνολογία" και αν πράγματι η σχέση της τελευταίας με τον άνθρωπο ήταν απόλυτα συμβιωτική, όπως στο (μη) σώμα του Νταρθ Βέιντερ, τότε τι δυνατότητες και τι περιορισμοί προέκυπταν άραγε μέσα από αυτήν;
Ίσως κανένας άλλος δεν καταπιάστηκε πιο διεξοδικά με αυτό το ερώτημα από την Donna Haraway, που σήμερα κατέχει την έδρα των φεμινιστικών σπουδών στο University of California, Santa Cruz. Πρώτα με το Cyborg Manifesto (1985) , αργότερα με την αναθεώρηση του στο βιβλίο Cimians, Cyborgs and Women (1991) και στη συνέχεια με πλήθος σχετικών δημοσιεύσων, η Haraway διαμόρφωσε ένα άκρως επιδραστικό πλαίσιο διανόησης γύρω από την υβριδική συνύπαρξη των δύο οντοτήτων, υποστηρίζοντας κατ'αρχήν πως όσο το cyborg είναι ένα δημιούργημα της επιστημονικής φαντασίας, άλλο τόσο συμβαίνει να είναι ένα προϊον βιωμένης εμπειρίας. Για την Harway4, "όλοι μας είμαστε πλάσματα χιμαιρικά (σ.σ. φαντασιακά χάρην απλοποίησης), θεωρητικοποιημένα και τεχνουργημένα υβρίδια μηχανής και οργανισμού. Κοντολογίς, είμαστε cyborgs. To cyborg είναι η οντολογία μας, μας δίνει την πολιτική μας. Το cyborg είναι η συμπυκνωμένη εικόνα φαντασίας και υλικής πραγματικότητας συνάμα, των δύο συναρθρωμένων κέντρων που δομούν κάθε δυνατότητα ιστορικού μετασχηματισμού" (1991, σε.224).
Ο ιστορικός μετασχηματισμός που περιγράφει η συγγραφέας συμπυκνώνει ίσως τις δυνατότητες που αναφέρθηκαν αμέσως προηγουμένως. Για την Haraway, αν παραδεχτούμε την υβριδική μας σχέση με την τεχνολογία και καταλήξουμε στην διαπίστωση της ένωσης μας με την "μηχανή", τότε ανοίγει ο δρόμος για την αμφισβήτηση της ουσιοκρατικής φύσης κάποιων εννοιών ("φυσικό", το "τεχνητό", ο "άνθρωπος", η "μηχανή", "ο "ανδρας", η "γυναίκα") και των διπολικών σχέσεων που προκύπτουν από την αντιπαράθεση τους. Το Cyborg, ως ένα υποκείμενο που προκύπτει μέσα από την πατριαρχική επιθυμία για βελτιστοποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και των ανθρώπινων ικανοτήτων, ως ένα πλάσμα που επιτυγχάνει αυτές τις δυνατότητες εν μέσω δικτύων πληροφοριών και ανατροφοδότησης και ως ένας οργανισμός που επεξεργάζεται την πληροφορία γρήγορα και αποτελεσματικά, είναι τελικά ένα ανεξάρτητο πολιτικό ον. Και βασικά, είναι το πολιτικό ον του καιρού μας.
Σε μία ανάλογη θέση θα ήθελα αυτές τις μέρες να τοποθετήσουμε και τον αθλητή του μπασκετ, εξετάζοντας την ιδιότητα του ως μία ψηφιακή κυβοργική συναρμολόγηση (Lupton, 2013)5. Το αγαπημένο μας άθλημα απορροφά όλο και γρηγορότερα τα οφέλη της τεχνολογίας στην εξέλιξη και την ανάλυση του, με τις πληροφορίες από διάφορα διασταυρώμενα δίκτυα να εγγράφονται στα σώματα των αθλητών καθημερινά. Τα αναλυτικά στατιστικά χρησιμοποιούνται εντατικά στην διαμόρφωση της τακτικής των προπονητών, των διατροφικών συνηθειών και των προγραμμάτων εκγύμνασης. Οι συσκευές wearables αποτελούν χρήσιμο εργαλείο στις μετρήσεις για τους γυμναστές και τα τμήματα ανάπτυξης. Καινούρια δίκτυα έχουν αναπτυχθεί, προκειμένου να μπορεί να προβλεφθεί η συμπεριφορά της άμυνας στα διάφορα ενδεχόμενα της επίθεσης και να βρεθούν τα πιο αποτελεσματικά σουτ. Τέλος, και πολύ σημαντικό, ένα νέο είδος δικτύου μεταδίδει όλα αυτά τα δεδομένα από την μία άκρη της γης στην άλλη, στον θεατή ή στην "απλή" φίλαθλο του μπάσκετ, οι οποίοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα τεχνολογικά εργαλεία ακόμη και σε πραγματικό χρόνο, για να αξιολογήσουν την ομάδα τους. Aναφέρομαι φυσικά στα social media.
O σκοπός, λοιπόν, του αφιερώματος που αρχίσατε να διαβάζετε είναι με βάση τα παραπάνω τετραπλός:
- Να εντοπιστούν τα τεχνολογικά δίκτυα που επιδρούν στο άθλημα και τους αθλητές και οι ανάγκες που τα απαιτούν.
- Να αναγνωριστούν οι τρόποι με τους οποίους συμβαίνει αυτό.
- Να αξιολογηθούν οι δυνατότητες και οι περιορισμοί των τεχνολογικών εργαλείων στο μπάσκετ και τέλος...
- Να καταδειχθούν πιθανές επιπτώσεις και διαδράσεις στην σχέση με το κοινωνικό/πολιτικό πεδίο.
Με αυτά τα τέσσερα σημεία στο μυαλό θα προχωρήσουμε τις επόμενες ημέρες, φιλοξενώντας μερικούς εκλεκτούς καλεσμένους από διάφορες θέσεις του μπάσκετ.
Στο πρώτο μέρος, ο καθηγητής του School of Computing and Information του πανεπιστημίου του Pittsburgh, Κώστας Πελεχρίνης, θα μας εισάγει στον κόσμο των μπασκετικών δικτύων και των εξελίξεων στις ΗΠΑ.
Στο δεύτερο μέρος, ο επικεφαλής του προγράμματος εκγύμνασης και ανάπτυξης της ΤΣΣΚΑ Μόσχας, Κώστας Χατζηχρήστος, θα μας μιλήσει για την ατομική βελτίωση των αθλητών και τα τεχνολογικά μέσα που χρησιμοποιούνται στην διαδικασία.
Στο τρίτο μέρος, ο scout της αμερικάνικης υπηρεσίας στελέχωσης Netscout Basketball, Κώστας Ψιμούλης, θα μας εξηγήσει τον ρόλο της ανατροφοδήτησης στην αξιολόγηση των παικτών, όπως και τους περιορισμούς της. Μαζί του, ο μπασκετμπολίστας της ΑΕΚ, Χάρης Γιαννόπουλος, θα προσδώσει στο αφιέρωμα την απαραίτητη ματιά του αθλητή στον δικό μας, τοπικό μπασκετικό κόσμο.
Τέλος, στο τέταρτο μέρος, θα προσπαθήσουμε μαζί με τον καθηγητή κοινωνιολογίας της επιστήμης του ΙΤ πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, Βασίλη Γαλή, να βάλουμε το μυαλό μας σε τάξη και να ξεδιαλύνουμε, όσο είναι δυνατό, τις διαδράσεις μεταξύ αθλητισμού, τεχνολογικής εξέλιξης και κοινωνίας.
Οι έννοιες της προβλεψιμότητας, της βελτιστοποίησης και της ανατροφοδότησης θα είναι φυσικά στο κέντρο όλων των παραπάνω, μαζί με ένα είδωλο: αυτό του αθλητή-cyborg. Καλή ανάγνωση τις επόμενες ημέρες.
Σημειώσεις
1. Διαβάστε εδώ για μια ωραία σύνοψη της Κυβερνητικής https://et-in-arcadia-ego8.webnode.gr/%CE%BA%CF%85%CE%B2%CE%B5%CF%81%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B7/%CE%BA%CF%85%CE%B2%CE%B5%CF%81%CE%BD%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B7-%CE%B1%27-%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%B7%CF%83/
2. Αναφέρομαι φυσικά στο εργο του Βιργίλιου "Αινειάδα". Για τον Αινεία και τον Παλίνουρους μπορείτε να διαβάσετε εδώ http://asiaminor.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=12651
3. Mία συνέντευξη του Clynes στο "The Atlantic" https://www.theatlantic.com/technology/archive/2010/09/the-man-who-first-said-cyborg-50-years-later/63821/
4. Το απόσπασμα είναι από το Cyborg Manifesto (1985). Περιλαμβάνεται μεταφρασμένο στο "Ανθρωποειδή, Κυβόργια και Γυναίκες"(1991), από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια - 2014.
5. Lupton, D., 2013. The digital cyborg assemblage: (Haraway's cyborg theory and the new digital health technologies (preprint). In Collyer, F. (ed) (forthcoming), The Handbook of Social Theory for the Sociology of Health and Medicine. Houndmills: Palgrave Macmillan. H εργασία της Deborah Lupton από το πανεπιστήμιο του Σίδνει εισάγει στον ορισμό του cyborg την ψηφιακή διάσταση, την οποία η Haraway δεν γινόταν φυσικά να εκτιμήσει εν έτει 1985. Ο νεωτερισμός έγκειται στο ότι το στοιχείο της ψηφιοποίησης κάνει το υβρίδιο να μοιάζει με παζλ, κάτι που για τους σκοπούς του δικού μας αφιερώματος το θεωρώ πιο χρήσιμο. Στα επόμενα κεφάλαια θα γίνει κατανοητό πως ο αθλητής του μπάσκετ είναι (κατά μία πάντα έννοια) συναρμολογημένος από ένα πλήθος πληροφοριών, χωρίς να σημαίνει αυτό την απώλεια της υποκειμενικότητας του.
