Το παραπάνω κύκλωμα, παρόλα αυτά, δεν είναι κλειστό. Απολύτως συνειδητά, εδώ και κάποια χρόνια, το ΝΒΑ, και δειλά δειλά η Ευρωλίγκα, έχουν ανοίξει πολλές πλατφόρμες πληροφοριών προς το ευρύ κοινό. Τα ευρήματα από τις κάμερες sportVU μεταφράζονται σε πληθώρα δημόσιων αναλυτικών στατιστικών στον επίσημο ιστότοπο NBA.com και χρησιμοποιούνται στις αναλύσεις των δημοσιογράφων. Τα προσβάσιμα play by play σε διάφορα πρωταθλήματα δίνουν την δυνατότητα συλλογής ακατέργαστων δεδομένων, τα οποία μπορούν να επεξεργαστούν "απλοί εραστές", όπως εμείς. Τέλος, μέσω των κοινωνικών δικτύων και του youtube, σημαντικά μέρη των ατομικών προπονήσεων, όπως και επιλεγμένες μετρήσεις, είναι διαθέσιμα στον θεατή ή την φίλαθλο.

Με αυτούς τους τρόπους, οι φίλαθλοι του μπάσκετ παρακολουθούν με σαφώς μεγαλύτερη εγγύτητα από ο,τι παλαιότερα, καθώς, εκτός από εικόνα, προσφέρονται πλέον και σε εκείνους εργαλεία κριτικής και ελέγχου. Παρακάτω ακολουθεί μία διαφήμιση της εταιρίας Samsung, την οποία συνάντησα τυχαία στο twitter πριν λίγες ημέρες και πιστεύω συμπυκνώνει όλα τα παραπάνω, με ένα υπέροχα μινιμιλαστικό τρόπο.

Ενα τεχνολογικό εργαλείο προσφέρει στους κατόχους του τον απόλυτο έλεγχο, επάνω σε ένα άλλο προϊόν της ψηφιακής τεχνολογίας. Το "μάτι" πέφτει επάνω στο "σώμα". Για να ξεδιαλύνω τις αναταράξεις μιας τέτοιας εξέλιξης, αλλά και για να σχηματοποιήσω εκτενέστερα τις συνδέσεις των όσων είδαμε εως τώρα με τον κοινωνικό ιστό και την ιστορία, απευθύνθηκα στον αναπληρωτή καθηγητή κοινωνιολογίας της επιστήμης του πανεπιστημίου ΙΤ της Κοπεγχάγης, Βασίλη Γαλή. Ενας επιπλέον λόγος που ήθελα να μιλήσω με τον Βασίλη, είναι ότι στην διατριβή του έχει καταπιαστεί σε βάθος με την συμβίωση του ανθρώπου με τεχνητούς "βραχίονες", μελετώντας τα τεχνολογικά βοηθήματα των ανθρώπων με αναπηρία. Παρακάτω ακολουθεί απομαγνητοφωνημένος ο διάλογος που είχαμε στο skype.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Γιώργος Βιτσαρόπουλος: Kαλησπέρα Βασίλη. Αρχικά, μπαίνοντας στο θέμα μας, θα ήθελα να μιλήσουμε για το αντικείμενο της κριτικής, ή αν θες του ελέγχου, τον αθλητή του μπάσκετ. Θέτω υπόψη σου ένα απόσπασμα από ένα επιστημονικό άρθρο της Cathryn Conrad, του πανεπιστημίου του Τέξας¹. Η Conrad υποστηρίζει πως "οι πληροφορίες που αντλούνται από την επιτήρηση του σώματος (ας πούμε εδώ του αθλητή) δεν εξαντλούνται στην δημιουργία μιας "εικόνας δεδομένων", αλλά σχηματοποιούν το σώμα από την αρχή, ως οντότητα." Τι σημαίνει για σένα η έννοια του σώματος ως πληροφορία; Όσο να ναι, έρχεται εύκολα στο μυαλό η εικόνα ενός "ψηφιακού" σώματος, καθότι ο όγκος των πληροφοριών γύρω από τους αθλητές του ΝΒΑ είναι τεράστιος, και ταυτόχρονα σε μεγάλο μέρος διαθέσιμος σε όλους μας.

Βασίλης Γαλής. Θα έλεγα πως μια τέτοια έννοια εντάσσεται σε ένα κύμα νεο-ευγονικής (σ.σ ένας κλάδος της Βιολογίας, ο οποίος έχει σκοπό να βελτιώσει την βιολογική υπόσταση του ανθρώπου), το οποίο προϋποθέτει μία συνεχή προσήλωση στα δεδομένα και στις επιδόσεις. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν αρκεί να γυμνάζεσαι για να είσαι υγιής, αλλά χρειάζεται επιπλέον να μπορείς να μετρήσεις την επίδοση σου, όπως και συχνά να την δημοσιοποιήσεις μέσω ενός κοινωνικού δικτύου ή ενός σχετικού φόρουμ. Μιλάμε βεβαια για την έννοια του "quantified self", δηλαδή του ποσοτικοποιημένου εαυτού, ο οποίος φυσικά και αποτελεί, όπως λέει η Conrad, μία ξεχωριστή οντότητα. Η κοινωνική προεκταση της είναι πως η εκπαίδευση της στην παραγωγή δεδομένων περνάει ως κανονιστική και στην καθημερινότητα της. Το να προσυπογράψουμε την εγκυρότητα αυτής της παραγωγής, σημαίνει συχνά πως προσυπογράφουμε και την αξιολόγηση μας με βάση τις ποσοτικές μετρήσεις.

Τα δεδομένα που συλλεγoνται από εκείνες δεν γίνονται μόνο αντικείμενο ανάλυσης, αλλά λειτουργούν και επιτελεστικά στην καθημερινότητα του αθλητή ή της αθλήτριας, ή κατά προέκταση του εργαζόμενου ή της εργαζόμενης. Τι εννοώ με αυτό; Η ανάλυση της συμπεριφοράς των δρώντων υποκειμένων, βασισμένη στην συλλογή δεδομένων που κανονιστικά υπολογίζουν την απόδοση, παράγει συγκεκριμένες πραγματικότητες. Οι μετρήσεις και τα στατιστικά μοντέλα αυτά δεν είναι ποτέ ουδέτερα. Εγκολπώνουν συγκεκριμένες λογικές (αριστεία, ανταγωνισμό, κοκ).

Γενικά, αυτού του είδους η δημιουργία του ποσοτικοποιημένου σώματος αποτελεί μία έκφανση της καπιταλιστικής κοινωνικής οργάνωσης, στην υπηρεσία της οποίας τίθεται και ο αθλητισμός, ως μέρος αυτού που αποκαλεί ο Γκι Ντεμπόρ "κοινωνία του θεάματος"². Μεσα από εκείνη, αναπαράγονται αναπαραστάσεις και ρόλοι. Ο Ντεμπόρ παρατηρεί ότι το Θέαμα δεν είναι απλά μια συλλογή εικόνων, αλλά κοινωνικές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, οι οποίες διαμεσολαβούνται από εικόνες. Το μπάσκετ ανήκει στην κοινωνία του θεάματος και έτσι δεν μπορώ να δω την δημιουργία του άριστου αθλητή ή της αθλήτριας ως ξεκομμένη από την διαδικασία παραγωγής κέρδους. Το ΝΒΑ δεν πουλάει στους θεατές του μόνο το άθλημα, πουλάει επιπλέον και τις υπερεπιδόσεις ή αν θες τα υπερεπιτεύγματα των αθλητών, τα οποία είναι σε μεγάλο βαθμό ποσοτικώς μετρήσιμα. Το ψηφιακό σώμα λοιπόν, επιτελεί πρωτίστως αυτή την λειτουργία, προσφέρει δηλαδή την δυνατότητα μέτρησης και κατά συνέπεια της αξιολόγησης.

Γιώργος: Μιας και έθιξες το θέμα της αξιολόγησης, είναι προφανές ότι σε ένα ομαδικό άθλημα, η αξιολόγηση δεν αφορά μόνο την επίδοση αυτή καθεαυτή. Οι αθλητές αξιολογούνται επίσης με βάση την ικανότητα λήψης αποφάσεων μεταξύ ενδεχομένων. Και οσο η τεχνολογία αναπτύσσει καινούρια εργαλεία, μέχρι και αυτά τα ενδεχόμενα μπορούν να ποσοτικοποιηθούν. Μάλιστα, οι Los Angeles Clippers πρόσφατα εισήγαγαν κάτι που φανταζει πρωτοποριακό, αποσκοπώντας στο να εμπλέξουν τους θεατές "βαθύτερα" στο σπορ, όπως δήλωσε και ο ιδιοκτήτης στους Steve Balmer³. Αναφέρομαι φυσικά στο CourtVision, μία τεχνολογία augmented reality, η οποία επιτρέπει σε όλες τις φιλάθλους να βλέπουν έναν αγώνα, παρατηρώντας ταυτόχρονα και τις πιθανότητες που έχει κάθε ενδεχόμενη ενέργεια των αθλητών να καταλήξει σε καλάθι. Θα ήθελα να το δούμε αυτό σε ένα μίνι βίντεο και να έχω το σχόλιο σου.

via GIPHY

Βασίλης: Καλώς ήλθαμε στο καινούριο πανοπτικόν. Τον όρο augmented reality θα τον μεταφράζαμε ως "διευρυμένη πραγματικότητα" ή "υποβοηθούμενη πραγματικότητα". Μέσω ενός τέτοιου τεχνολογικού εργαλείου δίνεται η αίσθηση της συμμετοχής στο παιχνίδι. Το κοινό δεν συμμετέχει προφανώς, αλλά μέσω μιας σύγκλισης της διαμεσολαβημένης πραγματικότητας και της εμπειρίας του περιβάλλοντος των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, πιστεύει ότι δεν είναι παθητικός δέκτης. Φυσικά δεν είναι αλήθεια, πρόκειται κάτα μία έννοια για αυτό που ο Μποντριγιάρ θα ονόμαζε τρίτη φάση του simulacrα⁴ - δηλαδή ένα περιβάλλον στο οποίο η αναπαράσταση προηγείται της πραγματικότητας. Το σώμα και οι αισθήσεις του τηλεθεατή και της τηλεαθεάτριας δεν έχουν καμία σημασία και καμία επιρροή στο παιχνίδι, τα ενδεχόμενα τα οποία επεικονίζονται με νούμερα μπορεί στην πραγματικότητα να μην συμβούν ποτέ, όμως λογίζονται (μιας και είναι άρτια υπολογισμένα) ως αληθινά και πάνω στην πιθανότητα τους μπορεί εν δυνάμει να διαμορφωθεί η κριτική του κοινού προς τους παίκτες.

Γιώργος: Έχοντας στο μυαλό όσα ήδη είπαν οι προηγούμενοι καλεσμένοι στο αφιέρωμα και συνδυάζοντας τα με την κατασκευή της αίσθησης της ενεργής συμμετοχής του κοινού, μου έρχεται αμέσως στο νου ο όρος βιοπολιτική⁵, όπως εισήχθηκε αρχικά από τον Φουκό και εξελίχθηκε αργότερα από τον Αγκάμπεν. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει μία εξουσία, που αποτελείται από επι μέρους πλέγματα εξουσιών, δεν είναι τιμωρητική, αλλά αντίθετα ρυθμίζει καθημερινά την ζωή στο πιο βασικό της επίπεδο, μέσω εργαλείων ή τακτικών επιτήρησης. Ουσιαστικά πρόκειται για ρύθμιση των καθημερινών συνηθειών προς μία "σωστή" ή "αποδεκτή" συμπεριφορά. Νομίζω ο αθλητής του μπάσκετ ως κυβοργικό (cyborg) δημιούργημα αποτελεί ένα έξοχο παράδειγμα. Πρέπει να ισορροπήσει ανάμεσα σε δίκτυα πληροφοριών, τα οποία ρυθμίζουν τόσο την συμπεριφορά του μέσα στο γήπεδο, όσο και εκείνη έξω από αυτό: Το αν τρώει σωστά, αν γυμνάζεται κατά την περίοδο των διακοπών, αν ξενυχτάει ή όχι. Και ειδικά με τα social media και την ακαριαία διασπορά της προσωπικής συνήθειας, η ισορροπία αυτή γίνεται όλο και δυσκολότερη. Συμβαίνει κάτι τέτοιο κατά την γνώμη σου; Αποτελεί ο μπασκετμπολίστας ένα πεδίο άσκησης πολιτικής εξουσίας με αυτό τον τρόπο;

Βασίλης: Nαι, σαφώς και ασκείται πλέον μεγαλύτερος, ή αν προτιμάς ευρύτερος, κοινωνικός έλεγχος επάνω στους αθλητές, ακόμη και των άλλων σπορ, τα οποία είναι και εκείνα ποσοτικοποιημένα σε μεγάλο βαθμό. Έτσι κι αλλιώς και το καπιταλιστικό μοντέλο δεν είναι ίδιο, έχει αναδιαρθρωθεί. Ζούμε σε ένα περιβάλλον με, ας πούμε, λιγότερο κρατισμό και με παράλληλη επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, συνεπώς και ο ατομικός έλεγχος είναι αυξημένος.

Πέρα από το είδος του ελέγχου όμως, έχει σημασία πιστεύω να κατανοήσουμε και την ιστορικότητα του πολιτικού εργαλείου που ονομάζεται "υπεραθλητής" ή ακόμη και "υπεράνθρωπος", καθώς η έννοια αυτή υπήρχε στη δυτική σκέψη ήδη από την Αναγέννηση και σε πολλές μεθύστερες πολιτικές κριτικές (βλ. Νίτσε). Σε όλο τον 20ο αιώνα υπάρχουν διεσπαρμένα διάφορα γεγονότα άσκησης πολιτικής, σχετικά με αυτή την έννοια. Π.χ. οι Ολυμπιακοί αγώνες στην ναζιστική Γερμανία χρησιμοποιήθηκαν ως εργαλείο προπαγάνδας για την ανωτερότητα της Αρίας φυλής, με τα κατορθώματα των αθλητών που ταίριαζαν σε αυτό το προφίλ να υπερτονίζονται. Αργότερα, κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι αθλητικές επιδόσεις εξελίχθηκαν σε έναν στίβο ανταγωνισμού με το ντόπινγκ στο επίκεντρο, με σκοπό την βελτιστοποίηση τους.

Νομίζω το συγκεκριμένο πεδίο είναι ενδεικτικό της σφοδρότητας του ανταγωνισμού μεταξύ Δύσης και υπαρκτού σοσιαλισμού. Από τον πόλεμο των άστρων μέχρι τις κόντρες στο ντόπινγκ, η σύγκρουση αυτών των δύο κόσμων εμπεριείχε μια θετικιστική προσέγγιση, με την επιστήμη και την τεχνολογία να γίνονται αντικείμενα αχαλίνωτου ανταγωνισμού, που αποτυπωνόταν και στα σώματα των αθλητών. Θυμόμαστε όλοι πιστεύω τους αθλητές και τις αθλήτριες του πρώην ανατολικού μπλοκ, οι οποίοι εμφάνιζαν τότε "μη φυσικά" σωματικά χαρακτηριστικά ή δυτικούς αθλητές/ριες με εξαιρετικές επιδόσεις, που αργότερα αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα υγείας ή πρόωρο θάνατο (δες πχ την Florence Griffith Joyner). 

Τέλος, ακόμη και στο πεδίο της αντί-πολιτικής, oι υψωμένες γροθιές των Tommie Smith και John Carlos στο βάθρο των 200 μέτρων των Ολυμπιακών Αγώνων του 1968, αποτέλεσαν ένα σύμβολο αντίστασης των μαύρων της Αμερικής ενάντια στις φυλετικές διακρίσεις. Και οι δύο ήταν νικητές, ήταν κατά μία έννοια υπεραθλητές, και αυτή η "λεπτομέρεια" είναι σαφώς σημαντική. Από όποιο πρίσμα και να επέλεγε κανείς, πολιτικη και αθλητισμος παντα ήταν αλληλοεξαρτώμενα πεδια, και ο αθλητισμος καθρέφτης κοινωνικοπολιτικών ανταγωνισμων.

Για να επανέλθω λοιπόν σε αυτό που πολύ περιγραφικά επισήμανες, πιστεύω πως για την "μεταμόρφωση" του σχήματος άσκησης πολιτικής, έχει παίξει κομβικό ρόλο και η έννοια της διαμοιραστικής οικονομίας ("sharing economy"). Αυτή η μορφή οικονομικής οργάνωσης προϋποθέτει ότι οι πολίτες μπορούν να εμπλακούν σε συναλλαγές μόνοι τους, χωρίς την διαμεσολάβηση του κράτους. Δες πχ το Airbnb και το Uber. Πρόκειται για μία αναδιάρθρωση της καπιταλιστικής οικονομίας, η οποία δημιουργεί παράλληλα την αίσθηση ότι ο/η πολίτης έχει πάρει την κατάσταση στα χέρια του/της, παίζοντας τον ρόλο του/της ενεργού/ης καταναλωτή/ριας.

Επιπλέον, ενα πολύ καλό και ταυτόχρονα "τεχνολογικό" παράδειγμα αποτελούν τα λεγόμενα "εξυπνα σπίτια", στα οποία ο/η κάτοικος έχει στα χέρια του/της τον έλεγχο της κατανάλωσης, μέσω ορισμένων στρατηγικών επιλογών (π.χ. να μπαίνει στο ντους τις ώρες τις ημέρας που έχει ήλιο κ.ο.κ). Οι επιλογές αυτές τον/την χαρακτηρίζουν αργότερα ως προς την στάση του/της απέναντι στο περιβάλλον. Συνοπτικά, μέσω της παθητικής κατανάλωσης κάνεις ενεργές επιλογές, κάτι που φυσικά μπορεί να μεταφραστεί και στην ψευδαίσθηση του (πολιτικού ή άλλου) ελέγχου, όπως στην υποβοηθούμενη πραγματικότητα της εφαρμογής των Clippers ή την έκθεση σε γνώσεις περί των συνηθειών και των διατροφικών απαιτήσεων των αθλητών.

Γιώργος: Δεν έιναι κάπως ζοφερή εικόνα αυτή; Ένα σχήμα βιοπολιτικής εκτός από περιορισμούς σίγουρα δημιουργεί και δυνατότητες για τα υποκείμενα. Θέλω να πω, πως αν παραδεχτούμε στον αθλητή⁶ την ιδιότητα ενός εξελιγμένου cyborg, δηλαδή ως έναν άνθρωπο που συνυπαρχει αρμονικά με την τεχνολογία και πετυχαίνει εξαιρετικές επιδόσεις, ακόμη και δια μέσου δικτύων επιτήρησης, τότε μέσα από αυτή την παραδοχή ανοίγει και ένα παράθυρο παρέμβασης στα κοινωνικά δρώμενα. Ένας "δημοφιλώς ανώτερος" άνθρωπος θα μπορούσε να έχει και πολιτική φωνή, η οποία θα παρήγαγε εν δυνάμει ρήξεις. Για παράδειγμα, ήδη διάφοροι μπασκετμπολίστες έχουν τοποθετηθεί δημοσίως σε πολιτικά ζητήματα και φαίνεται πως ο λόγος τους έχει έναν κάποιο αντίκτυπο. Από την άλλη, δεν σου κρύβω και τον δικό μου σκεπτικισμό μου απέναντι σε αυτή την προσέγγιση, ειδικά ως προς το ειδος και το βάθος αυτής της ρήξης. Τελικά, πού πρέπει να κοιτάξουμε για να βρούμε έναν παραγωγικό χώρο κοινωνικού μετασχηματισμού εν μέσω της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης;

Βασίλης: Noμίζω ο πιο εύστοχος τρόπος για να ξεκινήσει ένα σχόλιο επάνω σε αυτή τη γραμμή σκέψης είναι μερικά δευτερόλεπτα από το τελευταίο Robocop, στο οποίο ο δημιουργός του υπεραστυνομικού περιγράφει με σαφήνεια τα όρια της παρέμβασης της υβριδικής οντότητας, ως εκτεινόμενα μέχρι το σημείο της "ψευδαίσθησης της ελεύθερης βούλησης".

Μιας λοιπόν και μιλάμε για τον αθλητισμό, στην προκειμένη περίπτωση η αντιστοιχία με τον Colin Caepernick και το Football είναι πιστεύω εμφανής. Ο συγκεκριμένος αθλητής δεν ανήκε φυσικά στους κορυφαίους, όμως ο τρόπος με τον οποίον η θέση του υπερθεματίστηκε από έναν κολοσσό αθλητικών ειδών είναι χαρακτηριστικός. Ο καπιταλισμός συνηθίζει να αφομοιώνει τα ριζοσπαστικά υποκείμενα και να τα ενσωματώνει στην διαδικασία κερδοφορίας.

Ενα αντίστοιχα κριτικό, όμως όχι επικριτικό, βλέμμα οφείλουμε να κρατήσουμε για τον δημόσιο λόγο έναντι στον ρατσισμό, την αστυνομική βία ή τον πρόεδρο των ΗΠΑ από διάφορους εξαιρετικούς μπασκετμπολίστες, όπως ο Lebron James ή ο Steph Curry. Οι επιδόσεις τους μέσα στο γήπεδο τους έχουν παράσχει παράλληλα δυνατότητες δημόσιας έκφρασης και το γεγονός ότι τις εκμεταλλεύονται είναι καλοδεχούμενο. Παρόλα αυτά, οι θέσεις τους δεν συνιστούν κάποια επιστημολογική ρήξη, χωρίς να υποστηρίζω ότι αυτή θα έπρεπε να είναι και η απαίτηση. Αν το καλοσκεφτείς όμως, οι μπασκετμπολίστες ως σύνολο, ή αν θες ως κοινότητα, δεν έχουν αμφισβητήσει ούτε τους κανόνες του σπορ, ούτε τις κοινωνικές δομές, ούτε αυτό που συχνά ονομάζουμε "σύστημα", ως προν την διάρθρωση του. Θα έλεγα πως επιθυμούν απλώς μία καλύτερη κοινωνία, κάτι που από το πρίσμα του επιθυμεί ο καθένας ή καθεμία. Δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι υπάρχει ένα ευρύτερο αθλητικό κίνημα, ούτε φυσικά ένα γενικότερο κίνημα για την τεχνολογική οργάνωση, η οποία την δεδομένη στιγμή μας "εκπαιδεύει" στο να δίνουμε ελεύθερα τα δεδομένα και να αξιολογούμαστε βάσει απόδοσης ή επίδοσης.

Για να συμβεί αυτό, και για να έρθω στο δεύτερο σκέλος της τοποθέτησης σου, νομίζω ότι αρχικά είναι απαραίτητη η αναγνώριση των scripts/σεναρίων, που είναι εγγεγραμένα στην τεχνολογία. Ιστορικά αν το δεις, και θεωρώ οτι εδώ μια επανάληψη είναι απαραίτητη, πάντα υπήρχε μια αναγωγή στον τέλειο άνθρωπο, η οποία στο δυτικό πολιτισμό προσωποποιήθηκε στο συμμετρικό, αρρενωπό, λευκό σώμα. Η σύγκριση με αυτό το υποκείμενο είναι ακόμη και σήμερα κυρίαρχη. Στην σύγχρονη αρχιτεκτονική για παράδειγμα, το σχεδιαστικό στάνταρ εξακολουθεί να είναι αυτό: ο αρτιμελής, δυνατός, λευκός άντρας, ο άνθρωπος του Βιτρούβιου του Λεονάρντο Νταβίντσι. Έτσι, εν μέσω μιας τεχνολογικής γραφής, αναπαραγεται ένα κανονιστικό παράδειγμα ικανοτισμού, το οποίο αργότερα επεκτείνεται και στον τρόπο που η λευκή φυλή δέχεται τους μαύρους αθλητές και γίνεται φυλετικά "ανεκτική", ή στον τρόπο που η κοινότητα των αρτιμελών δέχεται τους ανάπηρους.

Επίσης, ένα ακόμη σενάριο είναι εκείνο κατά το οποίο η εξέλιξη της τεχνολογίας συνδέεται με τον πλούτο ή την έννοια της ιδιοκτησίας. Στον καπιταλισμό, η ανάπτυξη τεχνολογίας εμπεριέχει μια ταξικότητα. Είναι ευρέως αποδεκτό, παραδείγματος χάρη, ότι δεν μπορείς να "παράγεις" τεχνολογία χωρίς πρόσβαση σε οικονομικό κεφάλαιο και επίσης ευρέως αποδεκτό ότι η τεχνολογική καινοτομία ανήκει στον/στην δημιουργό της. Αυτό βέβαια δεν αποτελεί φυσική αλήθεια, καθώς η εξέλιξη των open source λογισμικών (τύπου Linux)⁷ αμφισβητεί την ιδιοκτησία, μιας και τέτοια λογισμικά δεν έχουν εγγεγραμένες τις έννοιες των πνευματικών δικαιωμάτων. Πιστεύω πως η αναγνώριση τέτοιων σχημάτων/σεναρίων ανοίγει αληθινά σπουδαίες προοπτικές, πολύ σημαντικότερες από την ψευδαίσθηση του ελέγχου του φανταστικού cyborg.

Γιώργος: Συνεπώς, ακόμη και οι χώροι που αναγνωρίζουμε στην αντίσταση - και εδώ εννοώ την διεσπαρμένη αντίσταση, όχι μια κάποιου είδους επανάσταση των ρομπότ - είναι και εκείνοι φανερά τεχνολογικοί. Η συγκεκριμένη συγκυρία στον χρόνο και στην ιστορία έχει απορρίψει τελείως έναν ουσιοκρατικό διάλογο για το αν είμαστε "υπέρ" ή "κατά" της τεχνολογικής εξέλιξης, που ενδεχομένως να είχε θέση στην δημόσια σφαίρα σε παλαιότερες δεκαετίες. Ούτε το μπάσκετ φυσικά μπορεί να εξαιρεθεί από αυτή την συνθήκη. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, το να συζητάμε για την τεχνολογία στον αθλητισμό με όρους πλεονεκτημάτων ή μειονεκτημάτων, φαντάζει κάπως παρωχημένο ή ακόμη και εκτός πραγματικότητας.

Βασίλης: Φυσικά. Ενας τέτοιος διπολισμός προκύπτει από τις "συνήθειες" της κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης. Ο Καστοριάδης έλεγε ότι το καπιταλιστικό σύστημα βάσισε την ύπαρξη του σε μια ορθολογικότητα, η οποία με την σειρά της οδήγησε σε μία επιθυμία για κανονιστικά συμπεράσματα. Όπως π.χ. ακούμε συχνά την φράση ότι "πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες μεταρρυθμίσεις", χωρίς να γνωρίζουμε πάντα ποιες είναι αυτές, έτσι φτάνουμε και στην θέση ότι "πρέπει να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία", χωρίς να αναρωτιόμαστε για τα κίνητρα όσων των χρησιμοποιούν ή την παράγουν, χωρίς να μας απασχολούν τα σενάρια τα οποία εγγράφονται μέσα της, όπως είπαμε και προ ολίγου.

Η κριτική όμως, δεν σημαίνει απόρριψη. Θεωρώ ότι κλείνουμε τα μάτια αν πούμε ότι ελπίζουμε σε μία κοινωνία μακριά από την τεχνολογία, διότι ποτέ δεν ήμασταν οντότητες που δρούσαμε στην φύση, χωρίς επιστημονική ή τεχνολογική υποστήριξη. Η ανθρώπινη ιστορία είναι η ιστορία του Cyborg. Η χρήση της πρωταρχικής τεχνολογικής συσκευής άλλωστε, του μοχλού, είναι μία ξεκάθαρη μορφή κυβοργιοποίησης. Θα μπορούσε μάλιστα κανείς να πάει και πιο πίσω, στην απλή διαμόρφωση της πέτρας ή στον προμηθεϊκό μύθο και την φωτιά.

Προμηθέας Δεσμώτης (1618), του Φλαμανδού Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς. Βρίσκεται στο μουσείο της Philadelphia.

Αν σκεφτούμε υπό έναν τέτοιο συλλογισμό, καταλήγουμε μέχρι και στο συμπέρασμα οτι κυρβοργιοποίηση (δηλαδή η φάση της μετατροπής σε cyborg) δεν υπήξε ποτέ, διότι επίσης δεν υπήρξε ποτέ καθαρότητα του ανθρώπινου σώματος. Επίσης, είτε μιλάμε για την αρχαιότητα, είτε για την επιστημονική ή βιομηχανική επανάσταση και τον ύστερο καπιταλισμό, πάντα υπήρχε κάποιου είδους ανάγκη να μετρήσουμε, να κατηγοριοποιήσουμε και να προσομοιώσουμε την ανθρώπινη ικανότητα/δυνατότητα. Η τεχνολογία δεν αποτελεί πανάκεια, ωστόσο το να ψάχνουμε καθαρές θέσεις υποκειμένου στη σχέση μας μαζί της είναι απλώς μάταιο.

Αυτό που είναι εξαιρετικά σημαντικό είναι να διατηρήσουμε μια κριτική και νηφάλια προσέγγιση απεναντι της. Τα gadgets, η διευρυμένη πραγματικότητα, τα κινητά, οι έξυπνες εφαρμογές, τα software, όλες οι μορφές τεχνολογικής εξέλιξης εμπεριέχουν πολιτική. Οι επιλογές μας τόσο στην χρησιμοποίηση, όσο και στην κατανάλωση της τεχνολογίας, είναι πολιτικές επιλογές που αφορούν το σώμα, το περιβάλλον, την οικονομία, την κοινωνική οργάνωση και τον αθλητισμό. Παραφράζοντας τον Ντεμπόρ, όταν ο αληθινός κόσμος περιορίζεται σε απλές τεχνολογικές εφαρμογές, οι τεχνολογικές εφαρμογές μετατρέπονται σε αληθινές οντότητες που οδηγούν σε συμπεριφορές ύπνωσης. Υποχρεωσή μας, υποχρέωση των κοινωνικών υποκειμένων, συμπεριλαμβανομένων και των αθλητών/ριών είναι να αντισταθούμε στις τεχνολογίες παθητικότητας.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Ενα επιμύθιο

Το μπάσκετ, χωρίς να ήταν ποτέ ανεξάρτητο από την παραγωγή και ανάλυση δεδομένων, εντάσσεται σε ολοένα και περισσότερα δίκτυα θετικής και αρνητικής ανατροφοδότησης, ικανοποιώντας εν μέρει το όραμα των cybernetics. H επιστήμη δεδομένων (data science), όπως υπέροχα μας εξήγησε ο Κώστας Πελεχρίνης, μπορεί να αυξήσει τις ορατές επιλογές στην άμυνα και την επίθεση, να μειώσει το ρίσκο των κακών επιλογών και να υποδείξει πολλαπλές διαδρομές κίνησης των αθλητών. Οι σύγχρονες συσκευές παρακολουθησης της σωματικής υγείας, βοηθούν στην διατήρηση και την βελτίωση του οργανισμού και συντελούν προς την αποφυγή της καταπόνησης. Ο Κώστας Χατζηχρήστος περιέγραψε λεπτομερώς την σωματική "μηχανή". Ο Κώστας Ψιμούλης δε, μας μίλησε για το πώς τα προηγμένα στατιστικά υποβοηθούν το "μάτι του σκάουτερ", με τον Χάρη Γιαννόπουλο να παραδέχεται πως εάν κάτι προβληθεί έντονα στα κοινωνικά δίκτυα, τότε δύναται να ληφθεί ως αληθές. Στο κέντρο όλων των παραπάνω διαδικασιών, βρίσκεται μία φιγούρα, ο αθλητής-cyborg. Το αρσενικό γένος έχει εδώ σημασία, καθώς η επιστήμη οραματίστηκε, όπως μας εξήγησε ο Βασίλης Γαλής, ένα συμμετρικό αρσενικό σώμα.

Καθώς όμως κάποιος/α απομακρύνεται από τους παραπάνω (υπαρκτούς) σχηματισμούς, διαπιστώνει πως το λογιζόμενο ως κέντρο (ο αθλητής cyborg), δεν είναι παρά ένα εξάρτημα ενός ακανόνιστου τελικά δικτύου, γεμάτου από ψηφιακές κυβοργικές συναρμολογήσεις. Όλα τα εμπλεκόμενα μέρη του (ο network scientist, o γυμναστής, ο σκάουτερ, ο προπονητής κ.ο.κ) διεκπεραιώνουν τις εργασίες τους και επιτελούν τους κοινωνικούς τους ρόλους σε συμβιωτική σχέση με την τεχνολογία, μία σχέση που χαρακτηρίζεται από ιστορικότητα. Η παρατήρηση είναι σημαντική, καθότι αποτελεί την γέφυρα μεταξύ του cyborg της επιστημονικής φαντασίας και εκείνου της βιωμένης εμπειρίας. Το δεύτερο ον, δεν είναι σε καμία του έκφανση φανταστικό, είναι απλώς - όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή - ένα πολιτικό ον του καιρού μας.

Η εταιρία Samsung πιθανώς να τα γνωρίζει όλα. Αφού πατήσει κανείς επάνω στον σύνδεσμο της διαφήμισης που σας παρουσίασα στην αρχή, συναντά αμέσως την παρακάτω φράση: Aλήθεια, είναι δυνατόν μία τεχνολογική (δηλαδή μία τεχνητή) συσκευή να αποτελεί τελικά μία προέκταση του ανθρώπινου σώματος, δηλαδή του σώματος που λογίζεται ως "φυσικό";  Και εάν κάτι τέτοιο συμβαίνει, τι προεκτάσεις έχει σε ο,τι αφορά οτιδήποτε άλλο λογίζεται ως φυσικό, όπως ο άνδρας ή η γυναίκα; Το cyborg θολώνει τα όρια των ορισμών και στρέφει τους (θεωρούμενους ως) φυσικούς διαχωρισμούς απέναντι από τους δημιουργούς τους. Ρίχνει τους προβολείς στα υβρίδια, στα ενδιάμεσα όντα και στις κατακερματισμένες ταυτότητες. Το πώς θα σταθεί κανείς απέναντι σε αυτή την αναπόφευκτη διαπίστωση, αποτελεί μία πολιτική επιλογή. Με τα λόγια της Donna Haraway⁸ :

"από μία προοπτική, ένας cyborg κόσμος αφορά την τελική επιβολή ενός πλέγματος ελέγχου επάνω στον πλανήτη [...], την οριστική ιδιοποίηση των γυναικείων σωματων μέσα σε ένα ανδροκεντρικό όργιο πολέμου. Από μία άλλη προοπτική, ένας cyborg κόσμος μπορεί να έχει να κάνει με βιωμένες κοινωνικές και σωματικές πραγματικότητες, στις οποίες οι άνθρωποι δεν φοβούνται τη συγγένεια τους από κοινού με τα ζώα και τις μηχανές, δεν φοβούνται τις μονίμως μερικές ταυτότητες και τις αντιφατικές οπτικές. Είναι πολιτικός αγώνας το να δούμε ταυτόχρονα και από τις δύο προοπτικές". (1991, σελ 232)

Η συμβιωτική μας σχέση με την τεχνολογία αποκαλύπτει ένα ον πολύ διαφορετικό από τον Εξολοθρευτή, έναν "υπεραθλητή" αδύναμο και ευάλωτο στον μετασχηματισμό του, όπως ο παίχτης του μπάσκετ. Ταυτόχρονα όμως, το ανασήκωμα της τεχνολογικής κουρτίνας φωτίζει και ένα ον σπουδαίο, αφοσιωμένο στην μερικότητα, στην αστάθεια, στην συγγένεια με τις άλλες ταυτότητες και τελικά στην ρήξη, όπως ο εξωγήινος/άνθρωπος στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του District 9, ο άνθρωπος στο διάστημα.

Όλες μπορούμε να επιλέξουμε την οπτική μας. 'Ομως, σε κάθε περίπτωση, στον ψηφιακά διαμορφωμένο κόσμο ... "δεν υπάρχει επιστροφή για εμάς, ούτε ιδεολογικά, ούτε πολιτικά. Δεν πέθανε μόνον ο "θεός". Το ίδιο ισχύει και για την "θεά"."⁹

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μερικές ευχαριστίες σε όσους και όσες βοήθησαν στο αφιέρωμα

• Στους πέντε καλεσμένους, που όχι μόνο δέχτηκαν την πρόταση της συμμετοχής, αλλά συμμετείχαν με διαρκή αλληλεπίδραση στον σχηματισμό του αφιερώματος.
• Στη Νίκη Μπάκουλη και τον Γιάννη Ψαράκη, για την αρχική επικοινωνία με τους Κώστα Πελεχρίνη και Κώστα Χατζηχρήστο.
• Στον Λεό, τον κουμπάρο, με τον οποίον συζητώ τα πάντα.
• Στον Δημήτρη, που μου μίλησε για τα strobe glasses.
• Στη Βάλια, που διάβασε τα πάντα πρώτη και μπήκε στην επίμονη διαδικασία της διόρθωσης (ρίβιου).
• Σε όλη την ομάδα του BG, με την οποία θα πηγαίνουμε για πολύ καιρό χέρι χέρι.

Σημειώσεις

* Donna Haraway, A Cyborg Manifesto (1985), στο 'Ανθρωποειδή, Κυβόργια και Γυναίκες' (1991, σελ 239), εκδόσεις Αλεξάνδρα 2014.

1. Kathryn Conrad (2009), "Surveillance, Gender and the Virtual Body in the Information Age", άρθρο στο Surveiilance and Society.

2. Η "Κοινωνία του Θεάματος" του Γκι Ντεμπόρ κυκλοφόρησε το 1947. Στην Ελλάδα θα την βρίτε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Αποτελεί μία κριτική του θεάματος, ως τακτική της καπιταλιστικής οργάνωσης.

3. Διαβάστε αναλυτικά για το CourtVision στο παρακάτω άρθρο https://www.theringer.com/nba/2018/10/19/17999336/los-angeles-clippers-second-spectrum-courtvision-steve-ballmer

4. Για τον Μποντριγιάρ και το Matrix, ένα ενδιαφέρον κείμενο http://futurology.gr/2018/07/08/simulacra-and-simulation-i-diatrivi-gia-tin-erimo-tis-pragmatikotitas-poy-enepneyse-to-matrix/. Επίσης, προτεινόμενο διάβασμα: Simulacra and Simulation (1981), University of Michigan Press.

5. Προτεινόμενο διάβασμα από ελληνικές μεταφράσεις.

• Μισέλ Φουκό, "Η ιστορία της Σεξουαλικότητας", εκδόσεις Πλέθρον.
• Τζόρτζιο Αγκάμπεν, "Ηοmo Sacer: Κυρίαρχη Εξουσία και Γυμνή Ζωή", εκδόσεις Scripta, 2005

6. Χρησιμοποιώ σκόπιμα μόνο το αρσενικό γένος εδώ, διότι η μυθολογία του cyborg αναφέρεται σε συντριπτικό ποσοστό σε πατριαρχική κατασκευή του υβριδίου.

7. Εάν δεν γνωρίζετε για το Linux, βασικές πληροφορίες μπορείτε να βρείτε στον παρακάτω σύνδεσμο. https://www.linux.gr/page/whatislinux

8. Donna Haraway, A Cyborg Manifesto (1985), στο 'Ανθρωποειδή, Κυβόργια και Γυναίκες' (1991, σελ 239), εκδόσεις Αλεξάνδρα 2014.

9. Bλ. σημείωση 8.