Σε αυτό το σημείο, στο παιχνίδι μπαίνει η τεχνολογία. Ανά τον κόσμο οι αρχές στρέφονται στα προϊόντα της όλο και περισσότερο, προκειμένου να κατανοήσουν τόσο τις μαζικές κινήσεις των πολιτών, όσο και για να φτάσουν στην ατομική δραστηριότητα, μέσω της συλλογής πολύ συγκεκριμένων πληροφοριών τοποθεσίας ή συναναστρoφών για τα άτομα ξεχωριστά. Σε μία πλευρά βρίσκονται κάποια πανεπιστήμια/ινστιτούτα, τα οποία δρουν τοπικά και βοηθούν τoυς φορείς μίας κοινότητας να αξιολογήσουν τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης και σε μία άλλη συναντά κανείς ως επί το πλείστον κυβερνήσεις, όπως εκείνες του Ισραήλ και της Νότιας Κόρεας.
Οι αμφιλεγόμενες περιπτώσεις
Ας δούμε λίγο αυτές τις τελευταίες δύο περιπτώσεις ξεχωριστά, αλλά και σχετικά επιγραμματικά (για λεπτομέρειες ανοίξτε τα λινκ). Το Ισραήλ ενεργοποίησε μία τεχνολογία κατασκοπείας σε ευρεία κλίμακα, παρακάπτοντας στην πορεία διαδικασίες δικαιοδοσίας στον κρατικό μηχανισμό, με επίκληση στην έκτακτη ανάγκη. Η συγκεκριμένη τεχνολογία εντοπίζει τόσο τις κινήσεις, όσο και τις τοποθεσίες και τις επαφές των ασθενών ξεχωριστά, λειτουργώντας μέσες άκρες ως μία τεράστια κάμερα - χάρην απλοποίησης. Στην χρήση της αντιτάχθηκαν πολλές φωνές, όμως η Υπηρεσία Ασφαλείας της χώρας (Shin Bet) προχώρησε κανονικά στην εφαρμογή, την οποία μάλιστα ανανέωσε πρόσφατα, στις 8 Απριλίου. Εν συντομία, το πρόγραμμα παρέχει στις τοπικές αρχές κατασκοπίας και στην αστυνομία, δικαιοδοσία συλλογής πληροφοριών από πιστωτικές κάρτες και κινητά.
Η Κορέα, της οποίας η ηλεκτρονική τακτική ιχνηλάτησης επαφών εξυμνήθηκε ευρέως, κινήθηκε μέσες άκρες στην ίδια γραμμή. Οι λεπτομέρειες σκιαγραφούν μία ζοφερή εικόνα, την οποία μεταφέρω λέξη προς λέξη από ένα άρθρο του Ντέρεκ Τόμπσον στο The Atlantic.
H κυβέρνηση χρησιμοποιεί διάφορες πηγές, όπως δεδομένα τοποθεσίας από τα κινητά, CCTV και αρχεία πιστωτικών καρτών, για να παρακολουθεί ευρέως τη δραστηριότητα των πολιτών. Όταν κάποιος/κάποια βρεθεί θετικός/ή σε τεστ, οι τοπικές κυβερνήσεις στέλνουν ένα σήμα συναγερμού, που μοιάζει με τα αντίστοιχα περιστάσεων πλημμύρας και το οποίο περιλαμβάνει το όνομα, το φύλο, την ηλικία και τον τόπο διαμονής του ατόμου, μαζί με τις μετακινήσεις του στις τοπικές υπηρεσίες/εταιρείες για κάθε λεπτό. Ο ρεπόρτερ του Nature, Μαρκ Ζάστροου, έγραψε πως σε κάποιες περιοχές συλλέγονται πληροφορίες ακόμα και για τα δωμάτια που επισκέφτηκε ένα άτομο εντός κάποιου κτιρίου, για το πότε επισκέφτηκε την τουαλέτα ή για το αν φορούσε μάσκα ή όχι" [...]
Τα νέα περιστατικά κορονοϊού μειώθηκαν κατά 90% τις τελευταίες 40 μέρες, κάτι που αποτελεί τεράστιο επίτευγμα. Όμως η πληθώρα πληροφοριών που περιλαμβάνονται στους συναγερμούς εντοπισμού, έχει μετατρέψει μερικούς από τους πολίτες σε πανίσχυρους ντετέκτιβ του καναπέ, που αλωνίζουν το ίντερνετ για να βρουν άλλους πολίτες θετικούς στον ιό και να τους καταδικάσουν online. O Tσόι Γιουνγκ-άε, πρόδρος της Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων της Νότιας Κόρεας, δήλωσε πως αυτού του είδους η παρενόχληση έχει κάνει κάποιους/κάποιες λιγότερο πρόθυμους/ες να υποβληθούν σε τεστ".
Ξεκάθαρα, οι τακτικές των δύο χωρών παραβιάζουν ανθρώπινα δικαιώματα, άσχετα εάν έχουν λάβει νομιμοποίηση ή όχι. Υποθέτω πως εκεί εδράζονται και οι λόγοι που ανάλογες ενέργειες δεν έχουν υιοθετηθεί ακόμη από άλλα κράτη.
Ωφέλιμες εφαρμογές και ερωτήματα: Συνέντευξη με τον Κώστα Πελεχρίνη
Υπάρχει παρόλα αυτά εναλλακτική οδός για την καταχώρηση των μαζικών συνηθειών και κατ'επέκταση για την ιχνηλάτηση επαφών, προκειμένου να καταστούν εξίσου ωφέλιμες; Χωρίς να είμαι σίγουρος και χωρίς επ ουδενί να θέλω να υπομείνω (όπως και οι περισσότεροι/ες) ανάλογου είδους επιτήρηση, στράφηκα σε κάποιον ειδικότερο από μένα, τον Kώστα Πελεχρίνη, Associate Professor του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ, στο τμήμα Computing and Information.
Με τον Κώστα είχαμε συνεργαστεί παλιότερα, στο πρώτο μέρος του αφιερώματος Cyborg για τον ιστότοπο. Tώρα επικοινώνησα μαζί του, διότι τις μέρες αυτές η ομάδα του πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ διεξάγει μελέτες σχετικές με τις μετακινήσεις των πολιτών στην περιοχή, προκειμένου να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης. Διάφορα στατιστικά ευρήματα των μελετών μπορείτε να βρείτε στο Pitt Smart Living Project, που αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα για το πώς μία κοινότητα μπορεί να βρίσκεται σε αποτελεσματική, απ'ευθείας διάδραση με τα ινστιτούτα εντός των ορίων της.
G. B: Κώστα, αν θες δώσε μας αρχικά μερικές λεπτομέρειες σχετικά με το αντικείμενο της έρευνας. Τι εργαλεία χρησιμοποιείτε;
Κώστας Πελεχρίνης: Γενικά ασχολούμαι με μοντέλα που αφορούν τις κινήσεις του κόσμου σε μία πόλη, όπως για παράδειγμα η χρήση των αστικών λεωφορείων. Καταγράφοντας τις μετακινήσεις μπορούμε να σχηματίσουμε άποψη για το πώς μπορούν να βελτιστοποιηθούν οι αστικές συγκοινωνίες, ανάλογα με την πληρότητα των λεωφορείων και την πληρότητα των στάσεων. Στην προκειμένη περίπτωση τώρα, της συγκυρίας του covid-19, ξεκίνησα να ψάχνω το αν οι συνήθειες του πληθυσμού έχουν αλλάξει με τις εντολές για παραμονή στο σπίτι, αξιολογώντας τον βαθμό της αλλαγής αυτής.
Το πιο κατάλληλο εργαλείο στην προσπάθεια αποδείχτηκε η Google, η οποία παρέχει τα δεδομένα μέσω ενός API. Tα δεδομένα αφορούν σύνολα (aggregate) και προκύπτουν μέσω των κινητών τηλεφώνων που έχουν ανοιχτές τις υπηρεσίες τοποθεσίας (location services). Aν π.χ. αναζητήσεις ένα εστιατόριο, τότε η Google παρέχει πληροφορίες για το πόσο απασχολημένο είναι εκείνη την ώρα, όπως και πρόβλεψη για το πόσο απασχολημένο θα είναι αργότερα, σε συγκεκριμένες ώρες.
G.B. Ποιο το όφελος συλλογής των δεδομένων για την πόλη του Πίτσμπουργκ και κατ'επέκταση για την πολιτεία της Πενσιλαβάνια; Τι συμπεράσματα έχετε βγάλει;
K.Π. Κατ'αρχήν βοηθούν συγκριτικά, με δύο τρόπους. Πρώτα, σε συνδυασμό με τον χρόνο εφαρμογής των μέτρων, δηλαδή μπορείς να αξιολογήσεις πόσο πιο αποτελεσματικά θα ήταν εκείνα, αν είχαν εφαρμοστεί για παράδειγμα μία εβδομάδα πιο πριν. Το άλλο σκέλος είναι πως παρέχουν πληροφορίες σε σχέση με άλλες πολιτείες, όπου κάποια μέτρα μπορεί να εφαρμόστηκαν αργότερα ή νωρίτερα, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο εύρος.
Επίσης, μπορείς να αξιολογήσεις τις πιθανότητες διάδοσης σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Για να χρησιμοποιήσω το ίδιο παράδειγμα με πριν, μπορεί για ένα εστιατόριο τα δεδομένα να δείχνουν ότι το επισκέπτονται πελάτες πλην των τοπικών κατοίκων. Oπότε ίσως έτσι μπουν περιορισμοί στη λειτουργία του, καθώς θα θεωρηθεί πως συγκεντρώνει ροές από διάφορα μέρη.
Tώρα, αυτό τον καιρό έχουμε παρατηρήσει στο Πίτσμπουργκ πως δύο είναι τα πιθανότερα σημεία μετάδοσης της νόσου - πλην φυσικά των νοσοκομείων. Τα λεωφορεία, τα οποία μεταφέρουν κόσμο με μειωμένη πληρότητα στο 50%, και τα μανάβικα/μπακάλικα (grocery stores), στα οποία η μείωση της κίνησης είναι ελάχιστη σε σχέση με την κανονική κοινωνική ζωή. Ένα απεικονιστικό δείγμα των συμπερασμάτων που εξάγουμε ακολουθεί στο παρακάτω διάγραμμα, όπου φαίνεται η πληρότητα μίας συγκεκριμένης αγοράς σε σχέση με την αναμενόμενη, μία απεικόνιση η οποία μπορεί στη συνέχεια να χρησιμοποιηθεί στη λήψη αποφάσεων.
Γενικά, να πω πως όπου έχουν μπει μέτρα περιορισμού, υπάρχει άμεση και ραγδαία πτώση στις μετακινήσεις. Υπήρχε πτώση και σε περιοχές χωρίς μέτρα, όμως τα στοιχεία δείχνουν ότι ο κόσμος εκεί δεν θα έπαιρνε τόσο σοβαρά μία απλή σύσταση. Τέλος και προφανώς, υπάρχει φυσικά ισχυρή σύνδεση μεταξύ ενός lockdown και της μείωσης του ρυθμού διάδοσης του ιού.
G.B. Τα δεδομένα που μαζεύεις είναι «ανώνυμα», σωστά;
Κ.Π. Αυτά που μαζεύω εγώ είναι συνολικά και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για εξαγωγή συμπερασμάτων ευρείας κλίμακας. Μπορούν όμως να χρησιμεύσουν τοπικά, όπως π.χ. στο τμήμα δημόσιας υγείας της πόλης μου, που έχει προσομοιωτές για επιδημίες και μοντέλα κίνησης, τα οποία πλέον χρειάζονται αναθεώρηση. Εμείς αυτό θέλουμε να δούμε, πώς έχουν διαφοροποιηθεί αυτά τα μοντέλα.
Τώρα γενικά το τμήμα υγείας της κομητείας δεν μπορεί να υποχρεώσει τις εταιρείες να μοιραστούν πιο συγκεκριμένα δεδομένα , οι εταιρείες απαγορεύεται να τα δώσουν με επωνυμία, ούτε μπορούν να αποκαλύψουν την τοποθεσία του κάθε ατόμου ξεχωριστά, παρά μόνο στο σύνολο. Θα έπρεπε να αλλάξει η νομοθεσία, κάτι που είναι εξαιρετικά περίπλοκο και κρύβει παγίδες, διότι τώρα μπορεί να είναι για καλό, αλλά αργότερα δεν ξέρεις τι γίνεται.
G.B. Με ποιο τρόπο μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα ευρείας κλίμακας από τα κινητά τηλέφωνα;
K.Π. Oι μεγάλες εταιρείες γενικά μπορούν να κάνουν πολύ περισσότερα. Η Apple για παράδειγμα έβγαλε για την Αθήνα κάποια δεδομένα, με βάση τα searches που κάνει ο κόσμος στο GPS του iphone. Η Apple ποσοτικοποιεί τις αναζητήσεις και βγάζει τις τάσεις των ανθρώπων να συναθροίζονται.
Επίσης χρήσιμο είναι το Foursquare, το οποίο λειτουργεί όπως η Google αν έχεις ανοίξει τις υπηρεσίες τοποθεσίας και μπορεί να υπολογίσει πόσοι μπήκαν σε ποιους χώρους, όπως φυσικά και να ανιχνεύσει το πού έχει βρεθεί το κάθε τηλέφωνο μεμονωμένα.
G.B. Μιας και το φέρνει η κουβέντα, η Apple και η Google μπήκαν και στο χορό της ιχνηλάτησης επαφών των ασθενών με covid-19.
Κ.Π. Ναι, ακολουθούν τα χνάρια ενός open source λογισμικού της Σιγκαπούρης με το όνομα OpenTrace, πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε το app TraceTogether από τις αρχές της χώρας. Πρόκειται για εφαρμογή που εντοπίζει τις επαφές των κινητών τηλεφώνων ανώνυμα μέσω bluetooth, χωρίς να αποθηκεύει τα δεδομένα μόνιμα σε μία μεγαλύτερη βάση, παρά μόνο στο κάθε κινητό ξεχωριστά. Όταν ένας χρήστης έχει μολυνθεί, το Υπουργείο Υγείας μπορεί να εντοπίσει τις επαφές του και να τις ειδοποιήσει1.
Η κυβέρνηση της Σιγκαπούρης έχει διαθέσει το λογισμικό σε όλα τα κράτη προς χρήση.
Τώρα η Google και η Apple εβγαλαν μία κοινή ανακοίνωση, ότι στο λειτουργικό τους σύστημα θα υπάρχει η δυνατότητα να γίνεται εντοπισμός των άλλων τηλεφώνων με τα οποία έχει ερθει η συσκευη σε επαφή2. Οι δύο εταιρείες δεν θα φτιάξουν οι ίδιες τις εφαρμογές ιχνηλάτησης, αλλά ουσιαστικά θα δημιουργήσουν τις απαραίτητες προϋποθέσεις στο λειτουργικό τους, ώστε οι προγραμματιστές εφαρμογών να μπορούν να έχουν αυτή τη λειτουργικότητα έτοιμη και με ακρίβεια.
‘Όποιο app χρησιμοποιήσει αυτή την παροχή, δεν θα εξακριβώνει την τοποθεσία σου, αλλά πρέπει να εχεις τα bluetooth σου ανοιχτό. Εάν ένα άτομο βρεθεί θετικό στον ιό, θα το δηλώνει στην εφαρμογή και εκείνη θα ειδοποιεί άλλα άτομα, των οποίων τα τηλέφωνα βρέθηκαν κοντά στο τηλέφωνο του/της ασθενούς. Η "επικοινωνία' μεταξύ των συσκευών θα συμβαίνει μέσω ανώνυμων κλειδιών/κωδικών ανατεθειμένων στην κάθε μία, οι οποίοι όμως δεν θα παραμένουν σταθεροί, αλλά θα αλλάζουν ανά σύντομα χρονικά διαστήματα (ας πούμε 15 λεπτά). Αυτό συμβαίνει για λόγους προστασίας των πρoσωπικών δεδομένων.
Μία τέτοια εφαρμογή θα μπορούσε φυσικά να επεκταθεί και στις συνήθεις περιόδους της γρίπης, αλλά πάντα τα ερωτήματα θα παραμένουν ως προς το πώς θα χρησιμοποιηθούν τα δεδομένα και από ποιους. Υποθέτω γενικά πως πρέπει η δύναμη να δοθεί στον χρήστη και στην χρήστρια, ως προς την επιλογή της εφαρμογής, ενώ χρειάζεται γενικότερα η επιμόρφωση τους σχετικά με αυτές τις τεχνολογίες.
G.B. Από όσα λέμε, καταλαβαίνω πως η αποτελεσματικότητα τέτοιων εφαρμογών επαφύεται στην διάθεση/βούληση των χρηστών. Μάλιστα για την εφαρμογή της Σιγκαπούρης συγκεκριμένα, διάβασα πως παρά την σχετική βοήθεια που προσέφερε, τελικά δεν "έτρεξε" σε πάνω από 12% του συνόλου των κινητών τηλεφώνων.
K.Π.. Ίσως το νούμερο αυτό είναι κάπως μεγαλύτερο τώρα, όμως σε γενικές γραμμές έτσι είναι. Θα πρέπει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να εγκαταστήσει τις εφαρμογές, προκειμένου να υπάρξουν ουσιαστικά αποτελέσματα. Όμως το απαιτούμενο ποσοστό δεν είναι όσο μεγάλο φαντάζεσαι. Οι προσομοιώσεις μας δείχνουν ότι ακόμα και αν μόνο ένα 30% των πολιτών μία χώρας τις χρησιμοποιούσε, θα είχαμε μια αξιόλογη πτώση στον αριθμό των μολύνσεων από τον ιό. Προφανώς όσο περισσότεροι τις χρησιμοποιούν τόσο μεγαλύτερη η μείωση του αριθμού. Παραπέμπω σε ένα διάγραμμα των προσομοιώσεων που έχουμε τρέξει και δείχνει την σχέση μεταξύ της καμπύλης μετάδοσης και του όγκου των ιχνηλατημένων επαφών.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Iστορικό και ενημέρωση
Oι άνθρωποι ήταν πάντα cyborgs, εξαρτημένοι από τις τεχνολογίες που αναπτύσσουν, χρησιμοποιούν και συμβιώνουν μαζί τους. Στη σημερινή εκδοχή του cyborg κόσμου έχει προστεθεί ένα νέο στοιχείο, εκείνο του διαμοιρασμού των προσωπικών δεδομένων. Οι τεχνολογικοί κολοσσοί δηλώνουν τις αγνότερες των προθέσεων, αναπτύσσοντας χρήσιμες εφαρμογές για τον περιορισμό τη πανδημίας, όμως τόσο το δικό τους ιστορικό, όσο και εκείνο των διεθνών αρχών και των κυβερνήσεων, μαρτυρά πως η σημερινή κατάσταση έκτακτης ανάγκης, πιθανώς να αποδειχτεί επιπλέον και βολική.
Η συμμετοχή της Google στην αντιμετώπιση της πανδημίας δεν είναι καινούρια. Πριν από περίπου ένα μήνα η θυγατρική της εταιρεία, Verily, ανέπτυξε μία πλατφόρμα "ανακρίσεων" των πολιτών, δια μέσου της οποίας εκείνοι/εκείνες θα αξιολογούνταν ως επιλέξιμες/επιλέξιμοι για ραντεβού για τεστ κορονοϊού. Εκτός από την "καταλληλότητα" των απαντήσεων, οι οποίες θα προέκριναν τους/τις υποψηφίους, υπήρχε μία ακόμη απαραίτητη προϋπόθεση: Η δημιουργία google account. Το διαδικτυακό αυτό πρόγραμμα "πρόκρισης" υλοποιήθηκε με την υποστήριξη της κυβέρνησης των ΗΠΑ και έφερε τους ψυχολογικά ευάλωτους πολίτες μπροστά στο εξής δίλημμα, όπως αυτό εκφράζεται εύστοχα στο Foreign Policy (προηγούμενο link): "Ή μοιράζεσαι τα προσωπικά υγειονομικά σου δεδομένα με την Google ή δεν λαμβάνεις το πολυπόθητο τεστ."
Η Google δεν έχει το καλύτερο όνομα έτσι κι αλλιώς, σε ο,τι αφορά τη σχέση της με την ιδιωτικότητα, με διάφορες πρακτικές της να έχουν βρεθεί στο επίκεντρο διαξιφισμών ακόμη και εντός της εταιρείας. Η Apple δε, πολύ πρόσφατα βρέθηκε στο στόχαστρο σφοδρής κριτικής, όταν το Reuters αποκάλυψε τον εναρμονισμό της με υποδείξεις του FBI, ως προς τη μη κρυπτογράφηση των backups των συσκευών των χρηστών στο icloud. Η σχέση της εταιρείας με τις διωκτικές αρχές των ΗΠΑ το λιγότερο που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, είναι σκιώδης.
Εδώ και κάποιο καιρό, διάφορες άλλες χρήσεις των τεχνολογιών εντοπισμού εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν επίσης εγείρει ερωτήματα, όσο και ανησυχίες για το μέλλον. Η σχετική συζήτηση όμως έχει γενικά τοποθετηθεί για αργότερα στη ατζέντα, καθώς εκείνο που θεωρείται ότι προέχει, είναι το σταμάτημα της εξάπλωσης του ιού. Οι εφαρμογές που θα κυκλοφορήσουν σύντομα, θα χρειαστούν λογικά την συναίνεση των ατόμων. Δεν τίθεται κανένα ηθικό ζήτημα ως προς την αποδοχή τους, υπάρχει ελεύθερη βούληση. Όμως καλό θα ήταν, όπως υποστήριξε ο Κώστας Πελεχρίνης, να είμαστε πλήρως ενημερωμένες/οι πριν προχωρήσουμε στην όποια επιλογή, διότι η συγκυρία προσκαλεί την στενή επιτήρηση.
Σημειώσεις
1. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το πώς λειτουργεί το TraceTogether διαβάστε εδώ https://www.straitstimes.com/tech/singapore-app-allows-for-faster-contact-tracing
2. Δεν μιλάμε για στιγμιαίες επαφές, αλλά για ολιγόλεπτες, ανάλογα τι θα θεωρηθεί ως ο μίνιμουμ χρόνος μίας επικίνδυνης (sic) επαφής.
