Το κείμενο της Haraway όμως, παρά το γεγονός ότι προσφέρει μία απόλυτα πρωτοποριακή ματιά και στρέφει την προσοχή στις ενδιάμεσες ταυτότητες (π.χ. οι υπεραθλητές του μπάσκετ ως ευάλωτα όντα), περιέχει επιπλέον μία αντιφατική ειρωνεία. Όπως υπογραμμίζει η Donna Reeve, «παρόλο που το cyborg υποτίθεται ότι αφορά παραβιασμένα όρια και ισχυρές μίξεις, το εναρκτήριο σημείο σε κάθε cyborg συζήτηση είναι ένα πλήρως λειτουργικό ανθρώπινο ον και μία πλήρως λειτουργική μηχανή» (Reeve 2012)¹.

Η παραπάνω είναι μία σημαντική παρατήρηση. Καθώς και το δικό μας αφιέρωμα επικεντρώθηκε στην εξέλιξη αθλητών ως cyborg, υπέθεσε πως τα άτομα είναι πλήρως αρτιμελή και πως συμβιώνουν με την τεχνολογία και τις συσκευές της σχεδόν απροβλημάτιστα, χωρίς δυσλειτουργίες. Και παρότι μέσω συνεντεύξεων προσπάθησα να ρίξω φως στην βιωμένη εμπειρία αυτής της συμβίωσης, αφέθηκε στον αέρα η αίσθηση πως η προσαρμογή των υποκειμένων στο τεχνολογικό τους περιβάλλον και τα προϊόντα του είναι ήπια, είτε το περιβάλλον αυτό ονομάζεται «μοχλός», είτε «advanced statistics», για να έρθουμε και εγγύτερα στην θεματική αυτού του ιστοτόπου.

Όμως δεν είναι πάντα έτσι. Στον «πραγματικό» κόσμο υπάρχουν πεδία, στα οποία οι αλληλεπιδράσεις με την τεχνολογία είναι συχνά επίπονες και εμπεριέχουν εμπειρίες συνεχούς διαπραγμάτευσης μεταξύ των ατόμων και των βοηθημάτων. Ένα καλό παράδειγμα αποτελούν οι αθλητές και αθλήτριες του μπάσκετ με αμαξίδιο, που καθημερινά δοκιμάζουν την σχέση τους με το αμαξίδιο και δοκιμάζονται μέσα σε αυτή. Με αυτή τη σχέση θα ήθελα να ασχοληθούμε σήμερα, σε αυτό το συμπληρωματικό μέρος του αφιερώματος cyborg, προκειμένου να προσθέσουμε στην κατανόηση μας για την διάδραση του αθλητισμού και της τεχνολογίας μία ακόμη παράμετρο: Πως η γέννηση του cyborg, δηλαδή του πολιτικού οντος του καιρού μας, δεν αφορά αφορά μόνο την δημιουργία δικτύων ανατροφοδότησης, τεχνολογικών συσκευών και αλληλεπίδρασης με αυτά, αλλά αφορά ταυτόχρονα και την «την μακρά διαδικασία διαπραγμάτευσης, μεταξύ του ατόμου, των συσκευών που χρησιμοποιεί και του συνόλου που το περιλαμβάνει». (Winance, 2006)².

Για να κατανοήσω την έννοια της «διαδικασίας διαπραγμάτευσης», απευθύνθηκα στην ομάδα μπάσκετ με αμαξίδιο του ΑΣΚΑ Μαρούσι, τα μέλη της οποίας και ευχαριστώ πολύ. Ο προπονητής Βάιος Γιώρας και οι αθλητές Γιώργος Τσαουσίδης, Βαγγέλης Koρκίδης και Χρήστος Μαρτσάκης (πλέον αγωνίζεται στον ΠΑΟ) παρείχαν σημαντικές πληροφορίες, σχετικές με την κατασκευή του αγωνιστικού αμαξιδίου, την προσαρμογή του μέσα στο χρόνο και την κίνηση των αθλητριών/αθλητών επάνω σε αυτό. Δια μέσου αυτών των πληροφοριών, ίσως στην κατακλείδα μπορέσουμε να φτάσουμε (με τη βοήθεια και της βιβλιογραφίας) σε κάποιες παραγωγικές διερωτήσεις.

Πριν προχωρήσουμε όμως, τρεις απαραίτητες διευκρινήσεις: Πρώτον, το μπάσκετ με αμαξίδιο δεν απευθύνεται αποκλειστικά σε άτομα με κινητική αναπηρία³ (διαβάστε εδώ). Δεύτερον, όσα θα διαβάσετε παρακάτω αφορούν μόνο αθλητές και αθλήτριες με κάποιο βαθμό κινητικής αναπηρίας. Τρίτον, παρόλο που δεν αναφέρονται συνέχεια τα ονόματα των μελών της ομάδας, οι πληροφορίες έχουν προέλθει από εκείνα, σε συζήτηση μας μετά από προπόνηση. (Φωτογραφίες, βίντεο: Κώστας Πίτσιος).

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Γενικές αρχές - Υλικά και τροχοί

Το αμαξίδιο που χρησιμοποiείται στους αγώνες μπάσκετ είναι φτιαγμένο αποκλειστικά για την συγκεκριμένη χρήση. Αρχικά, την δεκαετία του 50, όταν πρωτοξεκίνησε το άθλημα σε νοσοκομεία/κέντρα αποκατάστασης τραυματιών του β' παγκοσμίου πολέμου σε Αμερική και Βρετανία, τα αμαξίδια των αγώνων ήταν τα ίδια με εκείνα της καθημερινής πράξης/κίνησης. Όμως σιγά σιγά, όπως είναι μάλλον αυτονόητο, οι ανάγκες του χώρου ενός γηπέδου μπάσκετ εντοπίστηκαν ως διαφορετικές. Μέσα σε ένα γήπεδο, ο αθλητής ή η αθλήτρια δεν είχαν να αντιμετωπίσουν εμπόδια στην κίνηση. Έπαιζαν σε μία λεία επιφάνεια και έπρεπε να ανταγωνιστούν σε ταχύτητα και ευελιξία αντιπάλους με τον ίδιο ακριβώς στόχο. Έτσι, τα αθλητικά αμαξίδια διαφοροποιήθηκαν από τα καθημερινά, προκειμένου μέσω αυτών να βελτιστοποιούνται στοιχεία όπως η επιτάχυνση, η δυνατότητα ελιγμών και η ισορροπία σε μεγάλες ταχύτητες. Επίσης, ένα ακόμη ζητούμενο προέκυψε από τον αναπόφευκτο, μεγάλο βαθμό επαφής με τα υπόλοιπα αμαξίδια. Οι συγκρούσεις στο άθλημα είναι συχνές, συνεπώς απαιτήθηκε και αντοχή του αμαξιδίου σε αυτές.

Υλικά

Οι προϋποθέσεις που μόλις αναφέρθηκαν επηρέασαν και επηρεάζουν την κατασκευή των αμαξιδίων αρχικά ως προς την επιλογή και την εξέλιξη των υλικών του σκελετού. Τα παλαιότερα αμαξίδια, τα οποία χρησιμοποιούνται και σήμερα, είναι φτιαγμένα από σίδηρο, ένα σχετικά σκληρό, ανελαστικό και βαρύ υλικό. Ως συνέπεια, σπάνε ευκολότερα στις συγκρούσεις με αντίπαλα καρότσια, οι οποίες στο άθλημα είναι αλεπάλληλες και με τρομερή ένταση. Συχνά συμβαίνουν μάλιστα μετωπικά, όπως βλέπετε στο παρακάτω βίντεο, με αποτέλεσμα οι θραύσεις να παρατηρούνται στο βασικό μέρος του σκελετού και να είναι πολύ δύσκολα επιδιορθώσιμες.

Για τους παραπάνω λόγους, ο σίδηρος αντικαταστάθηκε αργότερα από το τιτάνιο, ένα επίσης σκληρό, αλλά ελαφρύτερο και κάπως ελαστικότερο υλικο, το οποίο όμως και αυτό έχει πλέον εγκαταλειφθεί ως το βασικό υλικό επιλογής, χάρην του αεροπορικού αλουμινίου. Το αεροπορικό αλουμίνιο έχει μεγαλύτερο μέτρο ελαστικότητας και είναι σαφώς ελαφρύτερο, στοιχεία που βοηθούν τους αθλητές και τις αθλήτριες να κινούνται γρηγορότερα στο γήπεδο και να μειώσουν τις θραύσεις από συγκρούσεις. Όπως μου εξήγησε ο Βάιος Γιώρας, τα αμαξίδια από αεροπορικό αλουμίνιο είναι "πιο εύκολο να τα δουλέψει κανείς".

Στα συγκεκριμένα, αλλά και σε αυτά του τιτανίου, τα κύρια λάστιχα των μεγάλων τροχών είναι φτιαγμένα από το συνθετικό υλικό κέβλαρ (που έχουν και τα αλεξίσφαιρα γιλέκα) και προορίζονται αποκλειστικά για χρήση εντός παρκέ. Επίσης, οι ακτίνες των τροχών φτιάχνονται από ανθρακόνημα, το οποίο είναι ακόμη ελαφρύτερο από το αλουμίνιο και προσδίδει καλύτερη αεροδυναμική και σωστότερη αγωνιστική συμπεριφορά. Καθώς όμως το ανθρακόνημα κρίνεται πιο ευπαθές σε ανώμαλα εδάφη (δρόμος, λακκούβες), δεν συνίσταται για άλλες χρήσεις πλην της αγωνιστικής.

Τροχοί

Η αγωνιστική χρήση επίσης, προϋποθέτει για το αμαξίδιο να έχει camber, δηλαδή οι κύριοι τροχοί του να βρίσκονται σε κλήση σε σχέση με το έδαφος. Ακόμη, απαιτεί τεχνολογία anti-tip, δηλαδή πρόσθεση μικρών τροχών στο πίσω μέρος του αμαξιδίου. Προσέξτε αν θέλετε την παρακάτω φωτογραφία, όπου απεικονίζονται και τα δύο αυτά χαρακτηριστικά.

Ξεκινώντας από το anti-tip, τα δύο βοηθητικά ροδάκια που βλέπετε παρέχουν στήριξη σε αθλητές και αμαξίδιο, κατά την διάρκεια μιας πιθανής έκτασης του σώματος προς τα πίσω. Φανταστείτε πως οι αγωνιζόμενοι/ες συχνά χρειάζεται να γείρουν τον κορμό, προκειμένου να αποφύγουν χέρια αμυνόμενου την ώρα του σουτ ή να υποδεχτούν μία πάσα. To καρότσι και το σώμα πρέπει σε αυτό το σημείο να συγχρονιστούν απόλυτα, ώστε να μην υπάρξει πτώση με την πλάτη, αλλά να επανέλθει ο αθλητής σε ισορροπία. Στην φωτογραφία που ακολουθεί (Βάιος Γιώρας-προπονητής) παρατηρούμε μία στάση σώματος, που δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τον μηχανισμό.

Περνώντας τώρα στο camber, η γωνία συνηθίζεται να είναι στις 18 μοίρες, αν και συχνά οι αγωνιζόμενοι/ες μπορούν να επιλέξουν μεγαλύτερη - μέχρι τις 22 μοίρες. Όσο πιο αυξημένη είναι η κλίση, τόσο αυξάνεται και η πλευρική σταθερότητα κατά την διάρκεια των πολλών ελιγμών που απαιτούνται στο σπορ. Το camber βοηθάει επίσης στον χειρισμό των τροχών, όπως και στο να πραγματοποιούνται οι ελιγμοί ευκολότερα, όσο περισσότερο γίνεται χωρίς την χρήση των χεριών. Σκεφτείτε πως οι αθλητές/αθλήτριες πρέπει να χειρίζονται ταυτόχρονα την μπάλα και το αμαξίδιο, άρα προκύπτουν πλεονεκτήματα, όταν ο έλεγχος μπορεί να επιτευχθεί με το σώμα. Τόσο το camber, όσο και το anti-tip, έχουν ως σκοπό την (ανα)κατανομή του χειρισμού από τα άκρα στον κορμό, κάτι που για να συμβεί χρειάζονται ταυτόχρονα και ατέλειωτες ώρες σκληρής προπόνησης. Το αποτέλεσμα του συνδυασμού, το βλέπετε στο βίντεο που ακολουθεί, όπου ο αθλητής Βαγγέλης Κορκίδης παρουσιάζει κάποιους χαρακτηριστικούς ελιγμούς.

Οι παραπάνω είναι απλώς κάποιες γενικές κατευθύνσεις, που αφορούν την κατασκευή των αμαξιδιών και άρα την επιθυμητή τεχνολογία γύρω από αυτήν. Πέρα από αυτές, στο κάδρο εισχωρούν και οι εξατομικευμένες ρυθμίσεις για τον/την κάθε αθλητή/αθλήτρια, που έχουν ως σκοπό την βελτιστοποίηση της ικανότητας χειρισμού. Οι ρυθμίσεις αυτές εξαρτώνται τόσο από τον βαθμό κινητικής αναπηρίας και το είδος του (έλλειψη μέλους, τετραπληγία, παραπληγία), όσο και από το "μέγεθος" ή την εμπειρία του αθλητή ή της αθλήτριας. Επάνω σε αυτές τις παραμέτρους εδράζεται και η διαδικασία της "διαπραγμάτευσης", που αναφέρθηκε στην εισαγωγή και με την οποία θα ασχοληθούμε ευθύς αμέσως.

Η διαπραγμάτευση: Προς την εξατομίκευση του αμαξιδίου

Σε επιστημονικό άρθρο της με τίτλο "Trying Out the Wheelchair : The Mutual Shaping of People and Devices through Adjustment", η Myriam Winance (2006, PhD, Γαλλικό Ινστιτούτο Υγείας και Φαρμακευτικής Ερευνας) μελέτησε την διαδικασία προσαρμογής ατόμων με κινητική αναπηρία στο καθημερινό τους αμαξίδιο και την αντίστροφη προσαρμογή του αμαξιδίου στις ατομικές ανάγκες τους. Η Winance παρατήρησε πως ο αρχικός σχεδιασμός σχεδόν πάντα έφερνε στην επιφάνεια προβλήματα, καθώς οι χρήστες των αμαξιδίων δεν ήταν δυνατόν να εκτιμήσουν από την πρώτη στιγμή την δράση και αντίδραση του σώματος στην αλληλεπίδραση με την συσκευή. Ετσι, με τον χρόνο προέκυπταν παράπονα για πόνους και κινητικές δυσκολίες, οι οποίες απαιτούσαν προσαρμογές, τόσο στο υλικό, όσο και στο συναισθηματικό επίπεδο. Το πρώτο αφορά την επιθυμία για λειτουργική χρήση και το δεύτερο την (αυτο)πεποίθηση ότι το άτομο στο αμαξίδιο μετατρέπεται σε ενεργητικό υποκείμενο δράσης. Πολύ εύστοχα, η διαδικασία περιγράφηκε ως δημιουργία μιας ξεχωριστής οντότητας, του "σώματος-σε-αμαξίδιο", η οποία είναι σε πρωταρχικό επίπεδο καθορισμένη από την εμπειρία.

Αντίστοιχα, καθώς οι αθλητές και αθλήτριες του μπάσκετ με αμαξίδιο μαθαίνουν το άθλημα και το πρώτο τους καρότσι, προκύπτουν μέσω της εμπειρίας προβλήματα και ανάγκες. Προκειμένου τα πρώτα να αντιμετωπιστούν και οι δεύτερες να ικανοποιηθούν (τόσο στο υλικό, όσο και στο συναισθηματικό επίπεδο), απαιτείται πλέον η αγορά ενός επόμενου αμαξιδίου. Όπως μου εξήγησαν οι συντελεστές της ομάδας, είναι αδύνατο να παρέμβει καποιος/κάποια σε ένα καρότσι, προκειμένου να το φέρει στα μέτρα του/της. Θα πρέπει να σχεδιαστεί ένα καινούριο από την βάση του, ώστε να προκύψει ένα νέο, cyborg αθλητικό σώμα. Όπως μάλιστα μου εξήγησε ο Βάιος Γιώρας, με ένα νέο αμαξίδιο "κερδίζεις τα μειονεκτήματα της πάθησης. Είναι προέκταση του σώματος, για να μπορείς να εξελίσσεσαι".

Οι πιο βασικές προσαρμογές αφορούν τις παραμέτρους που είδαμε εώς τώρα. Καθώς αποκτούν επιδεξιότητα στον χειρισμό και επάρκεια στις αθλητικές ικανότητες, κάποιες αθλήτριες μπορούν να κρίνουν π.χ. ότι δεν χρειάζονται πλέον τόσο στιβαρή anti-tip τεχνολογία και να επιλέξουν αμαξίδιο με μία μόνο βοηθητική ρόδα στο πίσω μέρος του σκελετού, η οποία θα κεντραριστεί. Θα χαθεί έτσι πιθανώς μία έξτρα στήριξη, αλλά θα αποκτηθεί ακόμη μεγαλύτερη δυνατότητα ελιγμών, σε σχέση με σώματα που χρησιμοποιούν δυο anti-tip ρόδες. Επίσης, σε ο,τι αφορά το camber, αθλητές με μικρότερο ύψος και μικρότερο βάρος συνήθως επιλέγουν και μεγαλύτερη γωνία, καθώς είναι ευκολότερο για ένα ελαφρύ σώμα-σε-αμαξίδιο να ανατραπεί σε συγκρούσεις ή ελιγμούς σε μικρό χώρο.

Aπό εκεί και πέρα, διαθέσιμη σε αθλητές και αθλήτριες είναι μία πληθώρα ρυθμίσεων, η οποία στο απαίδευτο μάτι μοιάζει εξαιρετικά περίπλοκη και σε φορές ακατανόητη. Παρόλα αυτά, οι επιλογές που προσφέρει η τεχνολογία της κάθε εταιρείας κατασκευής κρίνονται μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια απαραίτητες, για την δημιουργία ενός απόλυτα μοναδικού νέου αθλητικού υποκειμένου. Είναι χαρακτηριστικό πως η σχετική φόρμα παραγγελίας εκτείνεται σε πολλές σελίδες, στις οποίες οι αθλητές/αθλήτριες πρέπει να συμπληρώσουν τις προδιαγραφές του αμαξιδίου και να περιγράψουν παράλληλα το είδος και τον βαθμό αναπηρίας⁴.

Το κέντρο βάρους και το κάθισμα

Ο αθλητής Γιώργος Τσαουσίδης κατά την διάρκεια της συνομιλίας μας τόνισε, πως για να αποφασίσει ένα άτομο απολύτως συνειδητά γύρω από την κάθε ρύθμιση, θα πρέπει να έχει ήδη αγωνιστεί για περίπου πέντε χρόνια, συχνά με ένα αμαξίδιο 'αρχαρίων' με ρυθμιζόμενο κέντρο βάρους, έτσι ώστε να μπορεί να πειραματίζεται ο/η αγωνιζόμενος/η με τις θέσεις του σώματος και την ισορροπία που μπορεί να πετύχει μέσω αυτών. Τα συγκεκριμένα αμαξίδια όμως δεν είναι ούτε τόσο γρήγορα, ούτε ιδιαιτέρως ελαφριά, συνεπώς οι δυσκολίες και οι δυνατότητες που θα παρατηρηθούν, συνίσταται αργότερα να μεταφερθούν στις ρυθμίσεις του απόλυτα εξατομικευμένου αμαξιδίου, που έχει σταθερό κέντρο βάρους. Αυτό καθορίζεται από τη θέση του άξονα που παρατηρείτε στην φωτογραφία από το καρότσι του Γιώργου.

Όσο ο άξονας μετακίνειται προς τα πίσω, το καρότσι αποκτά επιπλέον σταθερότητα, αλλά παράλληλα γίνεται πιο αργό. Όσο εκείνος μετακινείται προς τα εμπρός, τόσο γίνεται γρηγορότερο, αλλά ταυτόχρονα αυξάνεται η ευαισθησία του στις κινήσεις του ανθρώπινου κορμού. Όπως συμπεραίνεται, οι πιο έμπεροι αθλητές θα προτιμήσουν να αποκτήσουν παραπάνω ταχύτητα, κατέχοντας τις δεξιότητες και την σιγουριά για να ισορροπήσουν κατά την διάρκεια των ελιγμών.

Η εμπειρία θα καθορίσει επίσης και το ύψος του καθίσματος, όπως και το "βάθος" του, σε περίπτωση που το κάθισμα έχει πλάτη. Πλάτη και βάθος προσθέτουν αθλητές και αθλήτριες, των οποίων οι κοιλιακοί και ραχιαίοι μυες δεν δουλεύουν, έτσι ώστε να τους παρέχεται η απαραίτητη στήριξη. Και πάλι όμως, οι ακριβείς ρυθμίσεις σχετίζονται με το βίωμα, το οποίο συχνά είναι επίπονο. Είναι πιθανό ένα αρχικό αμαξίδιο να μην αγκαλιάσει τον κορμό με τον επιθυμητό τρόπο ή η αρχική αίσθηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου να αποκρύψει προβλήματα που σχετίζονται με την συνεχή χρήση. Σε αυτό το σημείο (σε ο,τι αφορά το αγωνιστικό αμαξίδιο πάντα) η πείρα του προπονητή κρίνεται καθοριστική ως προς την συμβουλετική, ειδικά προς τους αρχάριους αθλητές. Όπως μου εξήγησε εξάλλου ο Γιώργος Τσαουσίδης, όσο πιο "χωτός" νιώθει κάποιος στο καρότσι, τόσο αυξάνεται η αίσθηση πως εκείνο αποτελεί προέκταση του σώματος. Οι ρυθμίσεις του ύψους από την άλλη, δεν σχετίζονται τόσο με τον σχηματισμό του σώματος-σε-αμαξίδιο, όσο με την επιθετικότητα που θέλει να βγάλει ο αθλητής στην κίνηση. Τα ψηλότερα την ευνοούν, με τα ανάλογα ρίσκα ως προς την ισορροπία και το κέντρο βάρους. 

Από εκεί και πέρα, στην φόρμα παραγγελίας μπορεί να βρει κάποιος και πολύ ειδικές προδιαγραφές, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη τους ένα σωρό διαφορετικές παραμέτρους, προκειμένου να καθορίσουν το σχήμα του σκελετού και τις διάφορες προσθέσεις του. Τα καρότσια δεν έχουν το ίδιο σχήμα στο μπροστινό μέρος και καθώς δεν υπάρχουν περιορισμοί ως προς το μέγεθος (υπάρχει αθλητής με αμαξίδιο μήκους περίπου 2 μέτρων σε ξένο πρωτάθλημα), μία προσεκτική ματιά αποκαλύπτει πως κανένα δεν μπορεί να σχεδιαστεί ολόιδιο με ένα άλλο - ακριβώς όπως το χέρι του Νταρθ Βέιντερ είναι σχεδιασμένο αποκλειστικά για εκείνον. Παρατηρήστε παρακάτω κάποιες επιλογές για το μπροστινό μέρος της βάσης του σκελετού, που όλες σχετίζονται με την σωματοδομή της αγωνιζόμενης (πρώτο σχέδιο).

Χρήση τεχνητών μελών

Το δεύτερο σχέδιο αφορά ρυθμίσεις του κωνοειδούς σχεδιασμού της ένωσης μεταξύ της βάσης και του καθίσματος, οι οποίες προορίζονται για αθλητές και αθλήτριες χωρίς παραπληγία ή τετραπληγία, που όμως χρησιμοποιούν προσθετικά μέλη. Τα πλάτη A,B,C αποφασίζονται αναλογα με την επιθυμία του αγωνιζόμενου/αγωνιζόμενης για το αν θα φοράει το μέλος την ώρα που αγωνίζεται.

Την περίσταση εξήγησε πολύ όμορφα ο Χρήστος Μαρτσάκης, ο οποίος θα αγωνίζεται στον Παναθηναϊκό. Ο Χρήστος έχει κομμένο το δεξί κάτω άκρο, πάνω από το ύψος του γόνατου, παρόλα αυτά έχει επιλέξει να μην φοράει τεχνητό μέλος κατά την διάρκεια του αγώνα. Έτσι ο αριστερός (όπως κοιτάτε) βραχίονας ένωσης, μπορεί να συγκλίνει περισσότερο προς το κέντρο του σκελετού της βάσης, όπως βλέπετε στην φωτογραφία.

Ο Χρήστος εξήγησε: "Δεν είναι υποχρεωτικό να φοράς το μέλος. Εάν το πόδι είναι κομμένο επάνω από το γόνατο, το σίδερο αυτό θα έρθει πιο μέσα. Ετσι, παίζοντας με την θέση του άλλου ποδιού, μπορείς να επέμβεις στον χειρισμό και να έχεις καλύτερη ισορροπία". Την τοποθέτηση του ποδιού μπορείτε να την παρατηρήσετε στο παρακάτω βίντεο.

Τα αντιμαχόμενα αποτελέσματα της "διαπραγμάτευσης". 

Παρακολούθησα αργότερα τον Χρήστο στην προπόνηση, ώστε να αντιληφθώ καλύτερα το πώς τοποθετεί το πόδι του, για να κινηθεί αποτελεσματικότερα μέσα στο γήπεδο. Όπως και σε προηγούμενα παραδείγματα, έτσι και στην δική του περίπτωση, η τοποθέτηση αυτη προέκυψε μέσα από συνεχή εμπειρία και διαπράγματευση μεταξύ του "φυσικού" σώματος και του αμαξιδίου. Η παρατήρηση αποκάλυψε ένα παράδοξο, το οποίο έχει ήδη αποτυπωθεί και βιβλιογραφικά: Παρόλο που το προσθετικό μέλος προορίζεται για να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του ατόμου με κομμένο άκρο, στον χώρο ενός γηπέδου μπάσκετ και στην αλληλεπίδραση με το αγωνιστικό αμαξίδιο είναι - για έναν έμπειρο αθλητή- περιοριστικό. Αντί να δημιουργεί νέες δυνατότητες, αφαιρεί άλλες. Το αθλητικό, cyborg υποκείμενο προτιμά να δρα χωρίς αυτό, επιβεβαιώνοντας περίπου άμεσα την αφοσίωση της cyborg οντολογίας στις ενδιάμεσες ταυτότητες.

Για να ξεπεράσω παρόλα αυτά τον κίνδυνο της γενίκευσης μέσω της περιπτωσιολογίας, ρώτησα σχετικά με αυτό το συμπέρασμα τον προπονητή Βάιο Γιώρα και τον Γιώργο Τσαουσίδη. Ο πρώτος παρατήρησε πως θα πρέπει να βλέπουμε το αγωνιστικό αμαξίδιο με τον ίδιο τρόπο που προσεγγίζουμε ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο, σε σχέση με ένα κανονικό. Δεν μπορεί κανείς να οδηγήσει σε ένα στενό δρόμο πόλης ένα αυτοκίνητο της Φόρμουλα 1, η κίνηση και οι ελιγμοί καθίστανται σχεδόν αδύνατοι. Με τον ίδιο περίπου τρόπο, είναι προς στιγμήν αδύνατο να μεταφερθει το εξατομικευμένο αγωνιστικό αμαξίδιο στην καθημερινή πράξη, παρά την τάση που υπάρχει να σχεδιάζονται τα καθημερινά αμαξίδια επάνω στις βασικές αρχές των αγωνιστικών.

Ένας λόγος είναι το πλάτος του αγωνιστικού αμαξιδίου, το οποίο είναι διευρυμένο λόγω του camber. Ενας ακόμη, πως η χρήση της anti-tip τεχνολογίας είναι ανασταλτική ως προς την υπερπήδηση ακόμη και των πιο απλών εμποδίων. Χαρακτηριστικά, δείτε το παρακάτω βίντεο, όπου ο Γιώργος-στο-αμαξίδιο δεν μπορεί να ανέβει μία ελάχιστη κλίση, που οδηγεί από το γήπεδο στα αποδυτήρια.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μία οπτική

Η αντιμαχόμενη διαδικασία προσαρμογής και διαπραγμάτευσης που μόλις περιγράφηκε, όπως και η αδυναμία πράξης του σώματος-σε-αγωνιστικό-αμαξίδιο στο περιβάλλον εκτός του γηπέδου, μας προτρέπει να σκεφτούμε βαθειά το ενδεχόμενο τα άτομα να προσδιορίζονται ως αρτιμελή ή με αναπηρία, ανάλογα με την θέση τους σε ένα δίκτυο και με την συνδεσμολογία των κομματιών του δικτύου αυτού - το οποίο είναι σαφώς (και) τεχνολογικό (Winance, 2006)⁵. Όπως περιγράφει σε εργασία του ο αναπληρωτής καθηγητής κοινωνιολογίας της επιστήμης στο πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, Βασίλης Γαλής (2011) oι τεχνολογικές καινοτομίες δεν αποτελούν απλά το προϊόν ενός εφευρέτη ή μιας εφευρέτριας, αλλά είναι συνέπεια των διαδράσων του/της με τις άλλες τεχνολογίες, συσκευές και το κοινωνικό περιβάλλον (χρόνος)⁶. Μία τέτοια προσέγγιση "δεν αφορά την κατά προτεραιότητα μελέτη των μη-ικανών σωμάτων ούτε των κοινωνικών κατασκευών, αλλά την ανάλυση των περιστάσεων, όπου οι διαδράσεις μεταξύ των σωμάτων και της πολιτισμικής, απτής πραγματικότητας παράγουν δράση ή αδράνεια, ικανότητα ή μη ικανότητα" ⁷.

Η οπτική μας προσφέρει ένα νέο πνευματικό παράθυρο, το οποίο ανοίγει μακριά από την αντίληψη της αναπηρίας ως "πάθησης" ή (αντιθετα) ως απλά "κοινωνικής κατασκευής". Τονίζει ταυτόχρονα και εξίσου την σημασία της βιωμένης εμπειρίας των μη αρτιμελών και την "αρχιτεκτονική" (φυσική ή κοινωνική) του δομημένου περιβάλλοντος στο οποίο δρουν. Με απλά λόγια και στον δικό μας αθλητικό χώρο, η μελέτη των cyborg σωμάτων στο μπάσκετ με αμαξίδιο προσφέρει επιπρόσθετα διεισδυτικές ματιές σε τομείς που δεν σχετίζονται με την αναπηρία per se. Πώς θα ήταν άραγε αν οι συσκευές που χρησιμοποιούν οι αρτιμελείς ήταν σχεδιασμένες για άτομα με αναπηρία από άτομα με αναπηρία; Πώς θα ήταν εάν το εξωτερικό περιβάλλον ήταν έτσι δομημένο, ώστε το αθλητικό αμαξίδιο να μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και έξω από τον χώρο του γηπέδου; Και τι θα σήμαινε αυτό για την αντίληψη (και βίωμα) περί κατασκευής του χώρου αυτού καθ'εαυτού, ως πεδίο άσκησης πολιτικής, δημιουργίας, αναπαραγωγής και αναπαράστασης των κοινωνικών σχέσεων⁸; Όταν έκατσα για δύο λεπτά στο αμαξίδιο μέσα στο γήπεδο μπασκετ, η αίσθηση του δικού μου σώματος και των δυνατοτητων του ήταν τελείως διαφορετική, ενώ διαφοροποιήθηκε αντίστοιχα και η σχέση μου με τα μέλη της ομάδας.

Οι αναρωτήσεις αυτές, παρότι εμπεριέχουν ως αφετηρία την έννοια της αναπηρίας, την αφορούν ελάχιστα και εκτείνονται στην αναγνώριση πολιτικών συμπερίληψης και εξαίρεσης για κοινωνικές ομάδες ή υποδιαιρέσεις τους. Δίκτυα σαν αυτό που περιγράφηκε (αθλητής/τρια, αμαξίδιο, τεχνολογία, χώρος) δεν είναι ισόρροπα και συχνά καταπιέζουν στις εξουσιαστικές δομές τους τα ίδια τα υποκείμενα, των οποίων οι προσπάθειες, πρακτικές και λειτουργίες είναι καθοριστικές για τον σχηματισμό τους⁹.  Όπως αναφέρει η Donna Reeve, "oι άνθρωποι με αναπηρία, δεν έχουν αυτόματα το δικαίωμα να γίνουν το cyborg σώμα που επιθυμούν, διότι αυτό το 'δικαίωμα' καθορίζεται από οικονομικά κριτήρια και σχετίζεται με άλλους παράγοντες, όπως η τάξη, το φύλο και η εθνικότητα"¹⁰ . Ω του θαύματος, τα κριτήρια αυτά έχουν θεσπιστεί από άλλους και άλλες, που ταυτόχρονα καθορίζουν και το οικονομικό τίμημα της τεχνολογίας. 

Ενα αθλητικό, cyborg σώμα-σε-αμαξίδιο κοστίζει αυτή την στιγμή περίπου 6,000 ευρω, όπως μου ανέφεραν οι συντελεστές της ομάδας. Τα έξοδα επιβαρύνουν αποκλειστικά τον αθλητή ή την αθλήτρια, εκτός αν ο σύλλογος στον οποίο ανήκουν δεχθεί δωρεές απο ιδιώτες. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με έρευνα της Eurostat, στην Ευρώπη τα άτομα με περιορισμούς στην δραστηριότητα είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν κοινωνικό αποκλεισμό και κίνδυνο φτώχειας, έχοντας κατά μέσο όρο σαφώς χαμηλότερα εισοδήματα. Tην ίδια στιγμή, στις Ηνωμενες Πολιτείες λαμβάνουν περίπου τα 2/3 των εισοδημάτων των αρτιμελών¹¹.

H Cyborg θεωρία στρέφει το βλέμμα στους ενδιάμεσους και τις ενδιάμεσες, αποφυσικοποιώντας τους διαχωρισμούς, που παρουσιάζονται ως δεδομένοι στο εκάστοτε κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο. Η πόρτα που ανοίγει στην σκέψη είναι αληθινά θαυμάσια, το βλέμμα της πεντακάθαρο και οι προοπτικές της ριζοσπαστικές. Το υβρίδιο ανθρώπου και μηχανής όμως, προκειμένου να σχηματοποιηθεί, αλλά και για να επιβιώσει αργότερα, δίνει συχνά έναν επίπονο αγώνα, που είναι στη βάση του πολιτικός και διαμεσολαβείται από πολιτικές. Eίμαστε όλες cyborg, "πλάσματα χιμαιρικά, θεωρητικοποιημένα και τεχνουργημένα υβρίδια μηχανής και οργανισμού" ¹² και ως τέτοια μπορούμε να εξασκηθούμε στην αποσυναρμολόγηση και ανασυναρμολόγηση.  

Σημειώσεις

1. Reeve, D. (2012) 'Cyborgs, cripples and iCrip: Reflections on the contribution of Haraway to disability studies', in D. Goodley, B. Hughes and L. J. Davis (eds) Disability and Social Theory: New Developments and Directions, London: Palgrave Macmillan, pp. 91-111.

2. Winance, M. (2006) Trying Out the Wheelchair : The Mutual Shaping of People and Devices through Adjustment, Science Technology Human Values 2006 31:52

3. Σε κάθε ομάδα μπάσκετ με αμαξίδιο μπορούν να συμμετέχουν εώς δύο αθλητές ή αθλήτριες χωρίς βαθμό αναπηρίας, εκ των οποίων ένας ή μία μπορούν να βρίσκονται στην πεντάδα. Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να ανατρέξετε σε προηγούμενο κείμενο του BG εδώ https://basketballguru.gr/featured/item/829-basket-me-amaksidio-pt-1-istoria-kai-anaparastasi

4. Η φόρμα που βλέπετε είναι από την εταιρία Sunrise Medical και μπορείτε να την βρείτε παρακάτω http://www.sunrisemedical.ca/getattachment/7d6c1dfb-72e5-472d-9858-0933eb2a95dc/Elite-Order-Form-(2018).aspx?fbclid=IwAR3OncRNw1_KNGYxVDqb9yD_Ao6fdD17T4VDKLY-sPpks3tYw0LLGN-HX4o

5. Βλ. σημείωση 2

6. Εδώ μπαίνει στην συζήτηση η Actor Network Theory. Μία ωραία συνοψη της ΑΝΤ μπορείτε να βρείτε εδώ https://www.learning-theories.com/actor-network-theory-ant.html

7. Galis, V, (2011). Enacting disability: how can science and technology studies inform disability studies?, Disability & Society, 26:7, 825-838, DOI: 10.1080/09687599.2011.618737

8. Προτεινόμενο διάβασμα για την έννοια του χώρου ως παραγόμενο πεδίο άσκησης πολιτικής: Henri Lefebvre, Δικαίωμα στην Πόλη - Χώρος και Πολιτική (2007), εκδόσεις Κουκκίδα.

9. Βλ. σημείωση 7

10. Βλ. σημείωση 1

11. https://disabilitycompendium.org/sites/default/files/user-uploads/2017_AnnualReport_2017_FINAL.pdf

12. Το απόσπασμα είναι από το Cyborg Manifesto (1985). Περιλαμβάνεται μεταφρασμένο στο "Ανθρωποειδή, Κυβόργια και Γυναίκες"(1991), από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια - 2014.