Εντός του Ιουνίου του 2020, καλά καλά ούτε ένα μήνα αργότερα, η ΔΟΕ ανακοίνωσε επίσημα πως η επιτροπή των αθλητών (Athletes Committee), που πρόσκειται σε εκείνη, θα είχε "διάλογο με αθλητές και αθλήτριες ανά τον κόσμο, ώστε να εξερευνηθούν διαφορετικοί τρόποι για το πώς θα μπορούν να εκφράσουν την υποστήριξη τους για τις αρχές που εγγράφονται στον Ολυμπιακό χάρτη, με αξιοπρέπεια". Αν μπερδευτήκατε, πρακτικά αυτό σήμαινε πως η ΔΟΕ ξεκινούσε τότε μία άτυπη δημοσκόπηση, μέσω ενός επίσημου φορέα αθλητών, προκειμένου να καταλήξει σε μία σαφή διατύπωση περί της πολιτικής διαμαρτυρίας εντός των Ολυμπιακών Αγώνων και το πώς εκείνη θα αντιμετωπιστεί (εφόσον συμβεί) από τα αρμόδια όργανα.
Rule 50 και εξαιρέσεις
Ας πάμε όμως μερικά βήματα πίσω. Στο καταστατικό της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια ο διαβόητος κανόνας 50 (Rule 50), ο οποίος απαγορεύει ρητά οποιαδήποτε "διαμαρτυρία ή πολιτική, θρησκευτική και φυλετική προπαγάνδα" εντός του αγωνιστικού χώρου, στο πόντιουμ της απονομής, όπως και μέσα στα όρια του Ολυμπιακού χωριού. Το σκεπτικό πίσω από τον κανόνα, όπως αναφέρεται εντός του και όπως αντιγράφω αμέσως, είναι το εξής.
"Οταν ένα άτομο παρουσιάζει τα παράπονα του, όσο έγκυρα και αν είναι, ως σημαντικότερα από τα αισθήματα των συναγωνιστών του και της διοργάνωσης αυτής καθεαυτής, τότε η ενότητα, η αρμονία, όπως και ο εορτασμός των αθλητικών και ανθρώπινων κατακτήσεων, συρρικνώνονται. Ο σκοπός του κανόνα 50 είναι να μπορεί ο κάθε αθλητής και η κάθε αθλήτρια να απολαμβάνει την εμπειρία των Ολυμπιακών Αγώνων, χωρίς καμία διαιρετική απόσπαση".
Λίγο παρακάτω, αναφέρεται επίσης: "Πρόκειται για θεμελιώδη αρχή πως ο αθλητισμός είναι ουδέτερος και πως πρέπει να διαχωρίζεται απο πολιτική, θρησκευτική ή οποιουδήποτε άλλου είδους παρέμβαση".
Προφανώς, έχουμε να κάνουμε σχεδόν αποκλειστικά με γνωμικογραφία ή ακόμη και με αφορισμούς, καθώς οποιαδήποτε από τις παραπάνω προτάσεις του σκεπτικού, δεν γίνεται να τεκμηριωθεί αντικειμενικά. Αντιθέτως, υπάρχει διαθέσιμη πληθώρα τεκμηριώσεων για πολύ διαφορετικά από τα συμφραζόμενα και μία πρόχειρη ματιά στα γεγονότα είναι παραπάνω από αρκετή. Δεν είναι μόνο οι (σωστά) λαοπρόβλητοι Σμιθ και Κάρλος στους Ολυμπιακούς του 1968 στο Μεξικό, που μάλιστα πρόσφατα τιμήθηκαν από τo κράτος των ΗΠΑ, με την εισαγωγή τους στο αμερικάνικο Hall of Fame του αθλητισμού. Είναι ο Ιρλανδός άλτης του μήκους Πίτερ Ο'Κόνορ , που ύψωσε μόνος του σημαία της πατρίδας του δίπλα στη Βρετανική, στους μεσο-Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 1906. Είναι η Αυστραλή δρομέας των 400 μέτρων, Κάθι Φρίμαν, που πανηγύρισε στο Σίδνεϊ, ενώνοντας τα σύμβολα της Αυστραλίας και των αυτόχθονων κατοίκων της. Είναι ο Αιθίοπας μαραθωνοδρόμος Φεγίσα Λιλέσα, που αναγκάστηκε να αυτοεξοριστεί μετά τον πολιτικό πανηγυρισμό του στο Ρίο το 2016, που καταδείκνυε την ανισοβαρή αστική ανάπτυξη εις βάρος του πληθυσμού της Ορόμια στη χώρα του. Και φυσικά, είναι ο περίφημος πολυαθλητής Τζέσε Όουενς, που μετέτρεψε την ίδια την απλή παρουσία του σε πολιτικό συμβολισμό1, στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου το 1936, απλώς για εισπράξει λιγο αργότερα την απόρριψη του δικού του προέδρου, Φράνκλιν Ρούσβελτ.
(O Φεγίσα Λιλέσα στον τερματισμό του μαραθωνίου στο Ρίο, όπου πήρε τη δεύτερη θέση.)
Οι περιπτώσεις αυτές φανερώνουν την προφανή ανεπάρκεια του κανόνα 50 ή αν προτιμάτε, το αναπόφευκτο της απόκλισης. Οι αθλητές και οι αθλήτριες που αρνήθηκαν τον συμβιβασμό στα πρόσφατα χρόνια, δεν τιμωρήθηκαν από την ΔΟΕ, που πιθανώς να διατηρεί τον κανόνα εργαλειακά, προκειμένου να αποθαρρύνει τους αναποφάσιστους. Επίσης πιθανώς, οι διακυρήξεις/διατάξεις του κανόνα να δρουν συμπληρωματικά σε άλλες τακτικές, προορισμένες να επιτύχουν τον σκοπό της αφαίρεσης της διαμαρτυρίας από τα όρια του αγωνιστικού χώρου με ηπιότερο τρόπο. Ένα καλό παράδειγμα αποτελεί η ενθάρρυνση της Επιτροπής για έκφραση πολιτικοκοινωνικών θέσεων μέσω των κοινωνικών δικτύων ή οποιασδήποτε άλλης προσωπικής πλατφόρμας. Ενα ακόμη καλύτερο, η δυνατότητα για δημόσιες, μη αθλητικές, τοποθετήσεις στις συνεντεύξεις τύπου και στην μικτή ζώνη.
Σημαίνοντα ρόλο για την "αυτονόμηση" των συγκεκριμένων αυτών περιοχών έπαιξαν οι εξελίξεις, έξι μήνες πριν τους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Σότσι το 2014. Εκείνη την περίοδο, η ρωσική κυβέρνηση είχε περάσει σκληρότατους νόμους ενάντια στα δικαιώματα της LGBT+ κοινότητας, δημιουργώντας μεταξύ άλλων και κλίμα αναβρασμού μεταξύ αθλητών και αθλητριών, το οποίο ξέσπασε τελικά προς τα τέλη Ιανουαρίου, όταν 50 Ολυμπιονίκες, ανάμεσα τους και 12 αγωνιζόμενοι/ες στο Σότσι, υποστήριξαν ενυπόγραφα την κίνηση "Principle 6", που πήρε το όνομα της από άλλο τμήμα του καταστατικού των Αγώνων, κατά των διακρίσεων. Η κίνηση επεδίωκε μέχρι και την μεταφορά ή την ακύρωση της διοργάνωσης, βάζοντας μπροστά ονόματα, των οποίων η προσωπική πορεία διαγραφόταν αντιστικτικά με την πορεία των αθλημάτων τους: Μαρτίνα Ναβρατίλοβα, Άντι Ρόντικ, Μέγκαν Ράπινο, Γκρεγκ Λουγκάνις! Η ΔΟΕ τότε διαισθάνθηκε τον κίνδυνο, εξαιρώντας από τον κανόνα 50 τις αίθουσες τύπου και τις μεικτές ζώνες, κάτι που ισχύει μέχρι και σήμερα. Αξίζει βέβαια να σημειωθεί, πως οποιαδήποτε άλλη διαμαρτυρία από πλευράς αθλητών, όπως η διοργάνωση μίας πορείας ή η συμμετοχή σε αυτήν, ήταν υποχρεωτικό να συμβεί σε ειδικά διαμορφωμένες ζώνες διαμαρτυρίας (protest zones), που είχαν καθοριστεί από τις ρωσικές αρχές, σε συνέχεια των αντίστοιχων της Αθήνας και του Πεκίνου και με τη σιωπηρή υπόδειξη/ανοχή της Επιτροπής2.
Όπως και να έχει πάντως, ακόμη και αν τα πέριξ των σταδίων ή των αγωνιστικών χώρων εν γένει, φαίνεται να κατακτήθηκαν από τα ανήσυχα πνεύματα πολλών αθλητών και αθλητριών, το γεγονός παραμένει πως τόσο οι αίθουσες τύπου, όσο φυσικά και οι πλατφόρμες των κοινωνικών δικτύων, δεν νοούνται δημοφιλώς ως χώροι αμιγώς αθλητικοί. Συνεπώς, τα νοήματα του θεάματος, όπως η πολυθρύλητη "ουδετερότητα' των σπορ, δεν κινδυνεύουν από λεκέδες, με τον ίδιο τρόπο που θα κινδύνευαν αν το "έξω" μεταφερόταν "μέσα". Η καθαρότητα, ή αν προτιμάτε η "αγνότητα" του αγωνιστικού χώρου, βρίσκεται διαρκώς στο επίκεντρο των στόχων των διοικητικών οργάνων, διότι πολύ απλά πρόκειται για το μέρος που θα στραφούν τα μάτια των περισσότερων σε ζωντανή μετάδοση, χωρίς προηγουμένως να έχει προλάβει η πράξη τους να διαμεσολαβηθεί από hashtags και λοιπές διαπραγματεύσεις της δημόσιας σφαίρας. Το πρόβλημα είναι, εν ολίγοις, πως όσο αγνός (sic) δύναται να θεωρείται ο αγωνιστικός χώρος, άλλο τόσο αυθόρμητο και ανοιχτό σε αποτελέσματα μπορεί να καταστεί ό,τι συμβαίνει σε αυτόν.
Η συμβολή του ΝΒΑ
Του λόγου το αληθές νομίζω φανέρωσαν οι Μιλγουόκι Μπακς, όταν εντελώς ξαφνικά, αρνήθηκαν να πατήσουν στο παρκέ του Orlando Bubble, μετά την απόπειρα δολοφονίας του Τζέικομπ Μπλέικ πέρυσι τον Αύγουστο από αστυνομικούς, στην Κενόσα του Γουισκόνσιν. Όσο οι κάμερες περίμεναν μάταια να γεμίσει το άδειο σκηνικό και όσο τα μέσα πάσχιζαν να βρουν νόημα μέσα στην αδράνεια, μία χιονοστιβάδα από αναταράξεις απλώθηκε στο υπόλοιπο ΝΒΑ, αλλά και σε όλο τον κόσμο των αμερικάνικων σπορ. Το αποτέλεσμα ήταν διαδοχικές ακυρώσεις αγώνων και ένας χείμαρρος πολιτικών πιέσεων, για άμεση αναμόρφωση του αστυνομικού σώματος του Γουισκόνσιν, στη γραμμή των μεταρρυθμίσεων της Μινεσότα. Ο σκοπός δεν επετεύχθη άμεσα, όμως η απεργία και η συλλογική δράση, ως εργαλείο πίεσης στον αθλητισμό, βρήκαν ξανά μία θέση που είχαν απωλέσει, με μοναδικές πρόσφατες εξαιρέσεις τις παίκτριες του WNBA και την εθνική ομάδα χόκεϊ γυναικών των ΗΠΑ. Οι συγκεριμένες υποθέσεις βέβαια, δεν είχαν καταφέρει να τρυπήσουν την μεμβράνη του δημόσιου διαξιφισμού, λόγω της χαμηλής μιντιακής κάλυψης των αθλημάτων, αλλά στην περίπτωση των Μπακς, κανένας δεν γινόταν να στρέψει το βλέμμα προς άλλες κατευθύνσεις.
Η κληρονομιά εκείνων των γεγονότων δεν γίνεται να αξιολογηθεί μονομιάς και οι απόψεις σχετικά μπορούν να ποικίλουν. Εντούτοις, δύσκολα μπορεί να αγνοηθεί η αιτία της ευρείας απήχησης, όπως και της βιασύνης των θεσμικών παραγόντων να συνταχθούν κατεπειγόντως στο πλευρό της κίνησης: Όποιος/όποια κερδίζει την "μάχη" εξουσίας του αγωνιστικού χώρου, έχει και το πάνω χέρι στη διελκυστίνδα μεταξύ συγκράτησης και απελευθέρωσης των νοημάτων.
Ιδού ένα σενάριο, όχι τόσο φανταστικό. Οι Μπρούκλιν Νετς αγωνίζονται εναντίον των %#%* &(*(...ets στους τελικούς του ΝΒΑ. Η πανδημία βρίσκεται σε ύφεση, το γήπεδο είναι γεμάτο φιλάθλους, η ατμόσφαιρα πανηγυρική. Τα φώτα σβήνουν και ξεκινά η παρουσίαση των παικτών. Ως είθισται, πρώτα παρουσιάζονται οι αθλητές της φιλοξενούμενης ομάδας. Κατόπι, εν μέσω βεγγαλικών και θριαμβευτικών αναγγελιών, περνάνε ένας ένας στο γήπεδο οι αθλητές της γηπεδούχου. Περνάει ο αριθμός 7, ο Κέβιν Ντουράντ παίρνει τη θέση του.
Και με το νούμερο 11, ο ... Κάιρι Ίρβινγκ!
Οι προβολείς πέφτουν επάνω στον λοιδωρημένο γκαρντ. Στην αρχή η κάμερα δεν πιάνει τίποτα παραπάνω από τα κλασικά high fives, όμως καθώς ο Uncle Drew κάνει διαφορετικές κινήσεις, στην πλάτη του διακρίνεται η σημαία της Παλαιστίνης. Ο Κάιρι την λύνει και καθώς στέκεται στη γραμμή δίπλα στους συμπαίκτες του, την κρατάει ψηλά. Κατόπι, βγαίνουν και οι υπόλοιποι. Παρατάσσονται ο ένας δίπλα στον άλλον, απέναντι από τους παίκτες των &(*(...ets και ανάμεσα τους, ένας κιτς τραγουδιστής ξεκινά να ερμηνεύει τον ύμνο των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο Ίρβινγκ δεν κατεβάζει τα χέρια, παρά συνεχίζει απτόητος.
Συγχωρήστε μου την ανάθεση, δεν περιμένω τίποτα από τον Κάιρι Ιρβινγκ. Αναρωτιέμαι όμως πώς θα ήταν, αν οι πρόσφατες, αυτοσυγκαλλυμένες, δηλώσεις του υπέρ των Παλαιστίνιων σε συνέντευξη τύπου, αρθρώνονταν ως συμβολική πράξη εντός του παρκέ, σε στιγμή που κανένας δεν περίμενε να συμβεί, διότι δεν πρέπει να συμβαίνει. Πρόκειται ακριβώς για την συνθήκη με την οποία δεν επιθυμεί να αναμετρηθεί η ΔΟΕ, για αυτό και φρόντισε, ώστε ο διάλογος που ξεκίνησε πέρυσι με το όργανο των αθλητών μετά την δολοφονία του Φλόιντ, να επικυρώσει τελικά την διατήρηση του κανόνα 50, στηριζόμενος στην αρχή της πλειοψηφίας.
Η διατήρηση του κανόνα και οι αντιδράσεις
Πριν από τρεις περίπου εβδομάδες, στις 23 Απριλίου, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή ανακοίνωσε, μέσω της επικεφαλής της επιτροπής αθλητών (Athletes' Commission), Κίρστι Κόβεντρι, πως το 70% των αθλητών και των αθλητριών που ερωτήθηκαν (επί συνόλου 3.547), δεν επιθυμούν την εκδήλωση πολιτικής διαμαρτυρίας στον αγωνιστικό χώρο ή στο πόντιουμ. Ως εκ τούτου, οι διακυρήξεις του κανόνα 50 ισχύουν στο ακέραιο και οποιαδήποτε παρέκλιση, όπως για παράδειγμα το γονάτισμα ή το ύψωμα της γροθιάς κατά την ανάκρουση του εθνικού ύμνου, θα επιφέρει ποινή, η οποία θα καθορίζεται ανάλογα με την περίσταση. Για να απαλύνει δε ενδεχόμενες φωνές αντίδρασης, η επιτροπή άφησε ανοιχτό ένα παράθυρο αλλαγής της φρασεολογίας του ολυμπιακού όρκου, ώστε να προστεθούν σε εκείνον μηνύματα συμπερίληψης, όπως και μία χαραμάδα για κοινωνικά μηνύματα στις εμφανίσεις των αθλητών και των αθλητριών, κατά τα πρότυπα της φούσκας του ΝΒΑ.
(Η Κρίστι Κόβεντρι είναι πρώην κολυμβήτρια, ολυμπιονίκης στην Αθήνα και το Πεκίνο, από τη Ζιμπάμπουε. Εκτός από επικεφαλής της Επιτροπής Αθλητών, διατελεί επίσης υπουργός Νεολαίας και Αθλητισμού στη χώρα της.)
Η απόφαση έρχεται σε ευθεία αναντιστοιχία με την -από τον Ιανουάριο- διακυρηγμένη πρόθεση της Ολυμπιακής Επιτροπής των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, να μην επιβάλει ποινές σε αθλητές και αθλήτριες που ανήκουν στους κόλπους της, εφόσον προβούν σε διαμαρτυρίες εντός των αγωνιστικών χώρων. Ακόμη, συγκρούεται με τις θέσεις τις επιτροπής του Καναδά, που είχε ζητήσει να διαχωριστεί η πολιτική έκφραση από την εμπορική διαφήμιση (που επίσης περιλαμβάνεται στον κανόνα 50) και να ισχύσουν οι ποινές μόνο για τη δεύτερη. Η καναδική πλευρά, είχε επιπλέον ζητήσει αποσαφήνιση των όρων "διαμαρτυρία" και "προπαγάνδα", ενώ ολυμπιακές ενώσεις αθλητών άλλων κρατών, όπως της Αυστραλίας ή της Ιρλανδίας, είχαν κάνει ξεκάθαρο πως τάσσονται υπέρ της δημόσιας πολιτικής έκφρασης εντός των σταδίων.
Συνεπώς, για ποια ακριβώς πλειοψηφία μιλάμε; Ακόμη κι έτσι να είναι, από πότε έχει αποκτήσει το δικαίωμα η πλειοψηφία να καθορίζει τα εκφραστικά μέσα όσων μειοψηφούν; Η πλάνη της πλειοψηφίας στην στοιχειοθέτηση ενός επιχειρήματος, στην οποία σκόπιμα καταφεύγει η ΔΟΕ, αγνοεί το θεμελιώδες στοιχείο των κοινωνιών συμπερίληψης: Την ισότητα των δικαιωμάτων των επιμέρους υποομάδων ή υποκουλτούρων, που βρίσκονται εντός τους. Δεν πρόκειται λοιπόν για μία αντιπαράθεση αριθμών, αλλά για μία πολιτική ηγεμονία, που χρησιμοποιεί τη στατιστική κατά το δοκούν, προκειμένου να διατηρήσει την κυριαρχία του δημόσιου λόγου της. Είναι άλλωστε σχεδόν αυτονόητο, πως λόγους για πολιτική διαμαρτυρία και αντί-δράση, δεν έχουν συχνά οι "πλειοψηφίες", αλλά τα επιμέρους υποσύνολα, των οποίων τα δικαιώματα θίγονται από τους κρατούντες των εξουσιών. Το πώς στέκεται η διοίκηση των Ολυμπιακών Αγώνων απέναντι σε αυτά τα υποσύνολα (π.χ. οι αθλητές από την Ορόμια, για να χρησιμοποιήσω ένα απτό παράδειγμα από προηγούμενο μέρος του κειμένου) είναι ακριβώς το ζήτημα που προσκαλεί τη δίκαια, όσο και σκληρή, κριτική.
Αμέσως μετά την ανακοίνωση της απόφασης για την διατήρηση του κανόνα 50, η Παγκόσμια Ένωση Παικτών (World Players' Association), μία ένωση που εκπροσωπεί 85,000 αθλητές από 100 διαφορετικές χώρες και μεταξύ άλλων διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με τη Διεθνή Ένωση Επαγγελματιών Ποδοσφαιριτών (FIFPRO), καταφέρθηκε εναντίον της ΔΟΕ, σχολιάζοντας εμμέσως την αρχή της πλειοψηφίας. "Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι διαγωνισμός δημοφιλίας", δήλωσε ο εκτελεστικός διευθυντής, Μπρένταν Σβαμπ, την ώρα που στον επίσημο ιστότοπο της Ένωσης αναρτήθηκε κείμενο ευθείας αμφισβήτησης της μεθοδολογίας της έρευνας της ΔΟΕ. Αυτονόητα, στο ίδιο κείμενο, εκφράζεται η πλήρης στήριξη της FIFPRO σε όσους αθλητές και όσες αθλήτριες του ποδοσφαίρου επιλέξουν να εκφραστούν πολιτικά εντός των αγωνιστικών χώρων, ενώ γίνεται αναφορά και στη στάση της Ένωσης Παικτών του ΝΒΑ (ΝΒPA), η οποία - αυτονόητα μετά τη σύνταξη με το κίνημα Black Lives Matter - παραμένει υπέρ το δέον υποστηρικτική στην δημόσια διαμαρτυρία των αθλητών. "Παρόλο που λυπόμαστε για την απόφαση της ΔΟΕ να επιβάλει ποινές σε όσους/όσες εκφράζουν την υποστήριξη τους στα ανθρώπινα δικαιώματα, αυτή δεν θα εμποδίσει, δεν θα διαλύσει και δεν θα αποσιωπήσει τις φωνές μας".
Η σωρεία των αντιδράσεων από διάφορες πηγές είναι φυσικά καλοδεχούμενη. Παρόλα αυτά, διατηρώ τις αμφιβολίες μου για τη στάση των διάφορων οργανισμών και ενώσεων, σε περίπτωση που ενδεχόμενες διαμαρτυρίες αθλητών και αθλητριών ξεφύγουν από τη γενικόλογη ρητορική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περάσουν στο πολιτικώς ειδικό, θίγοντας ζητήματα αποικιοκρατίας, οικονομικής εκμετάλλευσης και εδαφικής κυριαρχίας, τα οποία αυτή τη στιγμή βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του παλαιστινιακού ζητήματος. Μην έχετε καμία αμφιβολία, πως αν το φανταστικό σενάριο που περιγράφηκε παραπάνω, με πρωταγωνιστή τον Κάιρι Ίρβινγκ, γινόταν με κάποιο τρόπο πραγματικότητα, τότε η καριέρα του σταρ των Nets θα βρισκόταν σε κίνδυνο, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που κινδύνεψε (και εν τέλει καταστράφηκε) εκείνη του Μαχμούντ Αμντούλ Ραούφ.
Μένει να το διαπιστώσουμε, υποθέτω. Σε κάθε περίπτωση βέβαια, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε πως τα γεγονότα του τελευταίου χρόνου, σε συνδυασμό με την αναβολή των αγώνων λόγω της πανδημίας, έχουν δημιουργήσει ένα πλαίσιο, το οποίο προσκαλεί την έντονη ανάμειξη του πολιτικού με το αθλητικό στους Ολυμπιακούς του Τόκιο3. Ποτέ δεν ήταν διαφορετικά και ούτε θα είναι τώρα.
Σημειώσεις
1. Ο Τζέσε Όουενς χρωστά εν μέρει την νίκη του στο μήκος στον Γερμανό άλτη Λουτζ Λονγκ, που στάθηκε δίπλα του ως φίλος και του έδωσε μία πολύ κρίσιμη συμβουλή, ως προς τα σημάδια των αλμάτων. Ο Όουενς δήλωσε αργότερα πως θα αντάλλαζε όλα του τα μετάλλια για τη φιλία του με τον Λονγκ. Διαβάστε ένα εξαιρετικό άρθρο εδώ.
2. Οι Ολυμπιακοί αγώνες της Αθήνας και του Πεκίνου αποτέλεσαν τις διοργανώσεις κατά τις οποίες οι τεχνολογίες επιτήρησης έκαναν άλματα, παρέχοντας πρόσφορο πεδίο για καινοτόμες δοκιμές, που αργότερα χρησίμευσαν στην εξάπλωση του ελέγχου, διαμέσου της τεχνολογίας. Το 2004 εξάλλου, διοργανώθηκαν οι πρώτοι Ολυμπιακοί Αγώνες μετά την 11η Σεπτεβρίου. Σε μία ανάλυση που σας συνιστώ να διαβάσετε, αν έχετε χρόνο, και δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό "Urban Studies" αναφέρεται πως στην Αθήνα εργάστηκαν περίπου 70,000 άνθρωποι στις υπηρεσίες ασφάλειας, αριθμός που στο Πεκίνο έφτασε στις 100,000! Το Πανοπτικό σε όλο του το μεγαλείο...
Surveillance in Athens 2004 and Beijing 2008: A Comparison of the Olympic Surveillance Modalities and Legacies in Two Different Olympic Host Regimes, Minas Samatas, Urban Studies, Vol. 48, No. 15, Special Issue: Security and Surveillance at Sport Mega Events (November 2011), pp. 3347-3366, Sage Publications, Inc.
3. Στην Ιαπωνία έχει εμβολιαστεί περίπου το 3% του πληθυσμού. Επτά στους δέκα Ιάπωνες δεν επιθυμούν τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων εν μέσω πανδημίας. Η κυβέρνηση, δεν τάσσεται με την πλειοψηφία (... χε, χε, χε) και δηλώνει πως οι Αγώνες θα προσφέρουν "αχτίδα ελπίδας" σε ολόκληρο τον κόσμο. https://www.thenation.com/article/society/tokyo-olympics-pandemic/
