Ή και όχι. Το "συμβάν" δεν είναι πάντα συμβάν.

To "κατόρθωμα" των Texas Western Miners και η μη-ρήξη

Το 1966 θεωρείται ορόσημο για το κολεγιακό μπάσκετ. Τον Μάρτιο εκείνου του έτους, οι Western Texas Miners κατάφεραν κάτι, που μέχρι τότε ήταν ανεπανάληπτο. Κέρδισαν το τουρνουά του NCAA απέναντι στο Kentucky, χρησιμοποιώντας στην πεντάδα τους μόνο μαύρους αθλητές. Οι αντίπαλοι τους παρέταξαν αποκλειστικά λευκούς, καθοδηγούμενοι από έναν προπονητή - μύθο , τον Αdolph Rupp, που ως τότε είχε κατακτήσει ήδη τέσσερις φορές το τρόπαιο. O Rupp, ανήμερα του τελικού, είχε υποσχεθεί πως "ποτέ πέντε μαύροι δεν θα κερδίσουν το Kentucky" , αλλά μέσα στην σεζόν, όπως αναφέρει αρθρο του Sports Illustrated από το 1991, ήταν σαφώς πιο διορατικός, απευθυνόμενος προς τους παίκτες του: "Oταν πάτε σπίτι απόψε, θέλω να κοιτάξετε για ώρα και προσεκτικά αυτή την κατάταξη. Ενα. Δύο. Τρία. Kentucky, Duke, Vanderbilt. Όλα από τον Νότο. Όλα λευκά. Διαβάστε την και θυμηθείτε. Δεν θα το δείτε να συμβαίνει ξανά."

Ο Rupp είχε δίκιο. Ήδη από την επόμενη κιόλας σεζόν, όπως μπορεί να διαπιστώσει κανείς σε αφιέρωμα του ESPN, δεν αγωνίστηκε κολεγιακή ομάδα με αμιγώς "λευκή" σύνθεση. Όλες είχαν στις τάξεις τους από έναν τουλάχιστον μαύρο αθλητή.

Ήμουν πάντα σκεπτικός σε ο,τι αφορά την εξελικτική/δαρβινική προσέγγιση της ιστορίας. Συχνά υπάρχουν βίαιες ρήξεις στην αλληλουχία των γεγονότων, οι οποίες δεν έχουν ακριβώς προβλεφθεί και στρίβουν το καράβι προς άγνωστη κατεύθυνση. Η ιστορία των Miners με τα χρόνια απέκτησε ένα στάτους μνημείου επάνω σε αυτή την γραμμή, κάτι που είναι λογικό, όμως στην εποχή της δεν αποτέλεσε τίποτε παραπάνω από μία επίσπευση. Η κατάκτηση του τροπαίου από μια αμιγώς μαύρη πεντάδα επιτάχυνε την συμπλήρωση μιας αλυσίδας γεγονότων που περιελάμβανε "την ίδρυση της - all black - ομάδας των New York Renaissance το 1923, τα χρόνια δόξας των Harlem Globetrotters τη δεκαετία του '40 και την κυριαρχία μαύρων υπεραθλητών μέχρι τα mid-60's, όπως οι Bill Russel, Wilt Chamberlain και Oscar Robertson". Το έδαφος ήταν εν μέρει στρωμένο, όμως μετά την επιτυχία των Miners υπέκυψε και το τελευταίο οχυρό, ο αμερικανικός Νότος. Υπό αυτή την έννοια, ίσως όντως έχουμε να κάνουμε με ένα αληθινά σημαντικό γεγονός, αλλά μια προσεκτικότερη εξέταση αποκαλύπτει πιθανές διαφορετικές οπτικές. Στους προαναφερθέντες κρίκους, ο τότε προπονητής των Miners, Don Haskins, προσθέτει έναν ακόμη, απόλυτα καθοριστικό.

"Δεν νομίζω ότι είχα το κεφάλι μου στην άμμο ή κάτι τέτοιο. Ποτέ δεν άκουσα τίποτα περί ποσοστώσεων. Επαιξα τους πέντε καλύτερους παίκτες μου, οι οποίοι απλώς έτυχε να είναι μαύροι". Οι δηλώσεις του Haskins έρχονται σε αιχμηρή αντίθεση με την αναπαράσταση των γεγονότων από την  σχετική ταινία Glory Road (2006) , όπου εμφανίζεται να θέλει με αυτό τον τρόπο να κάνει μια κοινωνική δήλωση. Στο αφιέρωμα του Sports Illustrated, εξάλλου, την ίδια διάψευση προσφέρουν και άλλες μεταγενέστερες τοποθετήσεις των πρωταγωνιστών, με χαρακτηριστικότερη εκείνη του γκαρντ, Tommy Kron. "Παιχνίδι μνημείο; Kανείς δεν το έβλεπε ως κάτι σημαντικό. Αν ήταν, ήταν από τύχη, απλώς μία συγκυρία".  Όσο και να ψάξει κανείς σε παλαιότερες εκδόσεις που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, δεν θα βρει κανέναν από τους "ηρωες" να θεωρει τον εαυτό του τέτοιο, ούτε το νικηφόρο αποτέλεσμα ως προσφέρων κάποιου είδους κοινωνικοπολιτική υπηρεσία. Σε ο,τι αφορά την συμβολή των Miners στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα, που την δεκαετία του '60 βρισκόταν στην κορύφωση του, εκείνη ήταν απλώς αμελητέα. Υπάρχει μάλιστα και δήλωση του αφροαμερικάνου προπονητή του Georgetown, John Thompson, η οποία ανακαλεί το γεγονός ως μικρή υπόθεση ("not a big deal") για την κοινότητα των μαύρων. 

Είναι λογικό, αν το καλοσκεφτείτε. Το Texas Western ήταν απλώς ένα μικρό κολέγιο του Νότου σε μία εποχή που η πληροφορία δεν μεταδιδόταν ραγδαία και που το μπάσκετ υπέφερε από ελλειψη δημοφιλίας. Λίγους μήνες μετά την επιτυχία των Miners επήλθε το σχίσμα μεταξύ ΝΒΑ και ΑΒΑ, την ώρα που η ατζέντα της μαύρης κοινότητας ήταν σαφώς στραμμένη αλλού. Το 1966 έπεφτε ακριβώς ανάμεσα σε δυο σημαντικές υπογραφές, εκείνη του Civil Rights Act του 1964, που έθετε εκτός νόμου τις φυλετικές διακρίσεις και εκείνη μιας ουσιαστικότατης προσθήκης στην συνθήκη, το 1968, που επέκτεινε την ισχύ της σε θέματα κατοικίας και τραπεζικών χρηματοδοτήσεων. Μία εβδομάδα πριν την τελευταία αυτή υπογραφή είχε δολοφονηθεί ο Μartin Luther King, ενώ ένα χρόνο πριν τον θρίαμβο των Miners, το 1965, είχε προηγηθεί μια άλλη δολοφονία, εκείνη του ριζοσπαστικού Malcolm X. Το ίδιο το "σωτήριον έτος" του all black μπασκετικού ανδραγαθήματος δε, έλαβε χώρα η ίδρυση του κόμματος των Μαύρων Πανθήρων, τον Οκτώβριο. Κι όλα αυτά, εν μέσω των συνεχών διαμαρτυριών των μαύρων κάτα του πολέμου του Βιετνάμ, οι οποίες τους έφεραν εγγενέστερα σε άλλους λευκούς διαδηλωτές.

Η αντίστροφη διάδραση

Πού να μείνει χώρος για μπασκετικές συμβολικές ιστορίες. Θα ήταν σαν να πετάει κανείς ένα πορτοκαλί βότσαλο σε μία τεράστια λίμνη και να ελπίζει πως τα "δαχτυλίδια" της σύγκρουσης θα φέρουν κύμα απέναντι όχθη. Δεν θα συνέβαινε ποτέ, γινόταν όμως να συμβεί το αντίθετο. Το πανεπιστήμιο του Texas Western, αφουγκραζόμενο τις επιταγές της συμπερίληψης των μαύρων σε ολοένα και περισότερες πτυχές της αμερικανικής κοινωνίας, έσπευσε να διαφημίσει από μόνο του το κατά τα άλλα αμελητέο γεγονός, θέλοντας να κεφαλαιοποιήσει την ψευδή φήμη πως αποτελούσε μια - τρόπον τινά - κοιτίδα πολυπολιτισμού. Όπως διαπιστώνει κάποιος διαβάζοντας ένα άρθρο του 1968, πάλι από το Sports Illustrated, το UTEP κατάφερε να προσελκύσει νέους "πελάτες" ως απόρροια του κατορθώματος, διατηρωντας παράλληλα τον πυρήνα του μαθητικού σώματος απαράλλαχτα λευκό. Την χρονιά της αναθεώρησης του Civil Rights Act, στο κολέγιο φοιτούσαν περίπου 10,000 μαθητές, εκ των οποίων μαύροι ήταν μόλις 250, ήτοι 2,5%. Το ποσοστό αυτό ήταν σε απόλυτη αντιστοιχία με εκείνο της περιοχής του El Paso, όπου είχε την έδρα του το ινστιτούτο. Επίσης ήταν το οριακά αναγκαίο, προκειμένου να καλυφθούν οι αθλητικές θέσεις που απαιτούνταν από όσο πιο ταλαντούχους μαθητές γίνεται, σε κάθε άθλημα. Πολύ απλά, οι μαύροι χρησίμευαν στην ρητορική κατασκευή της φήμης και μόνο, διότι κατά τα άλλα το UTEP ήταν το πρώτο κολέγιο στο οποίο μαύροι αρνήθηκαν να λάβουν τις υποτροφίες τους, λόγω άνισης μεταχείρισης σε σχέση με τους λευκούς!

"Οι προπονητές λένε ότι η μόρφωση είναι το σημαντικό και ότι τα σπορ έρχονται δεύτερα, όμως σύντομα μαθαίνεις καλύτερα. Θέλουν να κερδίσουν. Τα προαπαιτούμενα γύρω από τα σπορ - προπονήσεις, ταξίδια, προγράμματα - έρχονται πρώτα". Τα λόγια ανήκουν στον Willie Cager, πρωταθλητή του NCAA με τους Miners και επιβεβαιώνουν την βασική θέση του αρθογράφου της εποχής, την οποία και αντιγράφω ακριβώς. "Όλες οι συνήθεις μέθοδοι διαχείρισης των μαύρων αθλητών χρησιμοποιούνται στο UTEP και στο σύνολο τους καταλήγουν στην ίδια, παλιά ιστορία: O μαύρος αθλητής είναι εκεί για να αποδίδει, όχι για να λάβει μόρφωση, και αφότου έχει χρησιμοποιήσει την αιρετότητα του, τότε βγαίνει εκτός".

Οξύμωρο ή όχι, τελικά αυτό που συνέβη τότε ήταν το εξής. Οι μπασκετμπολίστες των Texas Western Miners δεν υπήρξαν ποτέ σε διαδραστική σχέση με τις κοινωνικές ισορροπίες, ούτε συνέβαλαν στην διαταραχή τους. Αντίθετα, καθώς η επιτυχία τους αποτελούσε εν δυνάμει αντανάκλαση πολιτικών μετασχηματισμών που προέρχονταν από μαζικές κινηματικές δράσεις, περισσότερο λειτούργησαν ως αντικείμενα εκμετάλλευσης, με την απόλυτα παραδοσιακή έννοια του όρου. Και όπως οι ΗΠΑ δεν ήταν τότε - ούτε είναι σήμερα - οι Miners, έτσι και η Γαλλία δεν είναι σήμερα η εθνική ποδοσφαίρου της. Οι πρώτοι στους οποίους έβγαλαν την γλώσσα οι παγκόσμιοι πρωταθλητές δεν ήταν οι απέναντι, αλλά οι "από εδώ", όσο κι αν θέλουν τα media να μιλήσουν για μία νίκη της πολυπολιτισμικότητας έναντι του ρατσισμού. Το ταξικό πρίσμα διαθλά την οπτική προς άλλες κατευθύνσεις.

Τα γαλλικά προάστια των μεγαλοπούλεων

Ο όρος banlieues δεν ήταν πάντα συνυφασμένος με την φτώχεια ή τις συνοικίες των μεταναστών. Σήμαινε απλώς "προάστια", και δη εκείνες τις περιοχές στις οποίες εφαρμόστηκε μετά το τέλος του β' παγκοσμίου πολέμου ένα (δημόσιο και ιδιωτικό) πρόγραμμα μαζικής στέγασης, με το ακρώνυμο ΗLM, το οποίο χρειάστηκε για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες που προέρχονταν τόσο από την απότομη ανάπτυξη των αστικών περιοχών, όσο και από την συνεπάγουσα αστυφυλία.

Στις κατοικίες (χαρακτηριστική φωτό της αρχιτεκτονικής παραπάνω) στοιβάχτηκαν την δεκαετία του '50 ένα σωρό άνθρωποι της εργατικής τάξης, αλλά καθώς η κοινωνική τους ανέλιξη επέφερε κενά στις χαμηλόμισθες θέσεις εργασίας, η σύνθεση των μπανλιέ άρχισε να αλλάζει. Ο πόλεμος της Αλγερίας έφερε ροές προσφύγων από εκεί, συνέβαλε στο άνοιγμα της πόρτας προς την γαλλική επικράτεια για μουσουλμάνους μετανάστες , οι οποίοι ήρθαν να προστεθούν σε αφίξεις εργατών από την Ευρώπη και την Νότια Αφρική. Όπως περιγράφουν οι NY Times, σε ένα άκρως ενδιαφέρον ιστορικό των συνοικιών, στη δεκαετία του '60 σε νέες παραγκουπόλεις των προαστίων ζούσαν Πορτογάλοι, Ισπανοί, Νοτιοαφρικάνοι, Αλγερινοί και άλλοι μετανάστες, οι οποίοι πολύ λογικά άρχισαν να οργανώνονται ανά εθνικότητες. Κοινό τους χαρακτηριστικό, παραμένει μέχρι και σήμερα ένα: Η μεγαλύτερη πιθανότητα να συναντήσουν οικονομικά άθλιες συνθήκες διαβίωσης.

Στη Γαλλία των υψηλών ποσοστών της Λεπέν, υπολογίζεται πως περίπου 4,4 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σήμερα (στοιχεία Guardian, 2015)³ σε αυτού του τύπου τα προάστια των μεγαλουπόλεων. Ο πρώην πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ είχε παραδεχτεί ότι οι κάτοικοί τους υπόκεινται σε "αβάσταχτες διακρίσεις", λόγω φυλής και τάξης. Δεν θα μπορούσε να κάνει αλλιώς, καθώς η ανεργία στις περιοχές αγγίζει το 40%, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από το πανεθνικό, και τρία στα πέντε παιδιά εκκινούν την ζωή τους κάτω από το όριο της φτώχειας. Επίσης, πάνω από τους μισούς από όσους λαμβάνουν επιδόματα, είναι μετανάστες χωρίς έγγραφα μόνιμης διαμονής. Πολύ λογικά, η εγκληματικότητα βρίσκεται στα ύψη και ακόμη δημοφιλέστερα η αστυνομική καταστολή έχει κριθεί ως η προτιμότερη λύση στο πρόβλημα. Διαχρονικά, διάφορες εξεγέρσεις στα μπανλιέ (με κυριότερη εκείνη του 2005, που κράτησε έναν μήνα, κυρήσσοντας την χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης), ξεκίνησαν με αφορμή γεγονότα που ενέπλεκαν την άσκηση αστυνομικής βίας ή την σοβαρή υποψία αυτής. Η τελευταία από αυτές σημειώθηκε τον χειμώνα του 2017, όταν αστυνομικός κατηγορήθηκε για τον βιασμό ενός 22χρονου διαδηλωτή.

Σύμφωνα με ο,τι στοιχείο υπέπεσε στην αντίληψη μου αυτές τις μέρες (είναι στη διαθεση σας), οι συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών στα γαλλικά προάστια δεν έχουν αλλάξει σημαντικά από το ταραχώδες Φθινόπωρο του 2005. Τα παιδιά του Μίσους παραμένουν τα παιδιά του Μίσους, δεν έχουν κερδίσει το Μουντιάλ. Παρόλα αυτά, η πολιτική ηγεσία δεν διστάζει καθόλου να τα χρησιμοποιήσει στις καμπάνιες της, προκειμένου να πείσει τον  - σε μεγάλο μέρος του - αρνητικά προκατειλλημένο γαλλικό λαό⁴ για τις θέσεις της περί "γαλλικότητας", ανάλογα με το πού στέκεται ο/η κάθε εκπρόσωπος. Σύμφωνα με τους Times, ένα μεγάλο μέρος της τελευταίας προεκλογικής εκστρατείας όλων των κομμάτων χρησιμοποίησε την κατάσταση στα προάστια ως "μπαμπούλα", με σκοπό να προωθήσει την κατάλληλη ατζέντα αντιμετώπισης του. Αν ο μπαμπούλας δεν υπήρχε, δεν θα υπήρχε και διαφοροποίηση (ο Macron δίνει έμφαση στην ενσωμάτωση), διότι κατά τα λοιπά οι δικές του πολιτικές κινούνται έτσι κι αλλιώς στα πλαίσια της ΕΕ.

Η "συνάντηση" με το UTEP

Με περίπου τον ίδιο τρόπο, η εθνική Γαλλίας υπηρετεί την εξάλειψη του και κατασκευάζει νέους εχθρούς, προς όφελος (την φορά αυτή) της κυβέρνησης. "Μην ξεχνάς ποτέ από που ήρθες", προέτρεψε τον Mbpappe ο Macron, αμέσως μετά την κατάκτηση, πετυχαίνοντας να προσθέσει ένα ακόμη λιθαράκι στο προφίλ που έχει χτίσει πριν και μετά την εκλογή του. Το "The Atlantic" περιγράφει την περίσταση καλύτερα από ο,τι θα μπορούσα να εκφραστώ, βάζοντας στην θέση του "εχθρού" όχι τον Πούτιν ή τους Κροάτες, αλλά τον πρόεδρο των ΗΠΑ. "Στην Αμερική του Trump, οι παίκτες του φούτμπολ γονατίζουν για να τιμήσουν το κίνημα Black Live Matters. Στη Γαλλία, ο προέδρος γονατίζει μπροστά στην εθνική ομάδα. Αυτό το Παγκόσμιο Κύπελλο ήταν ένα δώρο για τον Macron, ο οποίος είχε ήδη νικήσει την εθνικίστρια Le Pen, που κατέβηκε στις εκλογές στηριζόμενη στον φόβο για τους μετανάστες".

Η εθνική Γαλλίας εξυπηρετεί τον ηγέτη της χώρας με τον ίδιο τρόπο που οι Miners εξυπηρέτησαν τότε τα συμφέροντα του Πανεπιστημίου τους. Μία εβδομάδα μετά την κατάκτηση, στα προάστια του Παρισιού και των άλλων πόλεων ζούνε άνθρωποι-σκουπίδια και 78% των Γάλλων πιστεύει ότι το Ισλάμ θέλει να επιβάλλει τον μουσουλμανικό τρόπο ζωής στη Γαλλία, όταν περίπου το 5,5% του πληθυσμού είναι Μουσουλμάνοι. Επίσης, ο πολιτικός κόσμος της χώρας βρίσκεται εν μέσω μιας διαμάχης που αφορά τον νέο μεταναστευτικό νόμο, ο οποίος προβλέπει εξορθολογισμό της διαδικασίας των αιτήσεων ασύλου και αυστηρότερες ποινές για όσους δεν έχουν χαρτιά, συμπεριλαμβανομένης και της κράτησης. Όπως περιγράφει το Bloomberg, η γαλλική αριστερά έχει θεωρήσει τις διατάξεις ως υπερβολικά σκληρές, με τον Μacron να βρίσκεται αυτή την στιγμή σε ένα σταυροδρόμι. Εκεί συναντώνται οι απαιτήσεις των αριστερών ψηφοφόρων, που προσέλκυσε με παλιότερες δηλώσεις του περί "ηρώων προσφύγων", και οι δεδηλωμένες πεποιθήσεις ενός μεγάλου συντηρητικού τμήματος των Γάλλων⁵. 

Και εκεί ακριβώς, μπλέκεται και ο αθλητισμός. Μόλις 8 από τους 23 ποδοσφαιριστές του Deschamps προέρχονται από τα ταλαιπωρημένα μπανλιέ και μόλις 2 είναι μουσουλμάνοι. Σε έναν επιδεικτικά "θετικό" ρατσισμό, το χρώμα του δέρματος έγινε αυτές τις μέρες σύμβολο ενός αγώνα εναντίον βολικών εχθρών, εύκολων να νικηθούν από τα αποδυτήρια. Είναι σαφώς πραγματικοί αυτοί οι εχθροί, αλλά δεν είναι όλοι. Η επίμονη εξόρυξη ηρώων στα πρόσωπα των αθλητών καθιστά τους υπόλοιπους από διαφανείς εώς αόρατους, μέχρι να ξεσπάσουν ξανά οι ταραχές και να ανάψουν πάλι οι φωτιές στους δρόμους. 

Y.Γ. Ως γνωστόν, το Μίσος (1995, θυμάσαι Νίκη;) είναι η εμβληματικότερη ταινία γύρω από τις συνθήκες διαβίωσης των μεταναστών στα γαλλικά προάστια. Δείτε παρόλα αυτά το αριστουργηματικό Ανάμεσα στους Τοίχους, του Λοράν Καντέ, που προσφέρει ένα διαφορετικό, πιο αποστασιοποιημένο, λιγότερο ευθύ και εξίσου διεισδυτικό, βλέμμα.

Σημειώσεις

1. O όρος Beur χρησιμοποιείται για τους μουσουλμάνους που γεννήθηκαν στη Γαλλία, και που οι γονείς τους προήλθαν από χώρες της Βόρειας Αφρικής

2. Ο Κροάτης Νταγκόι Βίντα εμφανίστηκε σε βίντεο εν μέσω παγκοσμίου κυπέλλου, να καταφέρεται με εθνικιστικά συνθήματα εναντίον της Σερβίας.

3. Διαβάστε εδώ https://www.theguardian.com/world/2015/oct/22/nothings-changed-10-years-after-french-riots-banlieues-remain-in-crisis

4. Σε σύνολο ερευνών που δημοσιευσε το thelocal.fr το 2017, η πλειοψηφία των Γάλλων εμφανίζεται να θεωρεί ασύμβατους τους πολλούς ξένους με το Ισλάμ. Τα στοιχεία μπορείτε να βρείτε εδώ https://www.thelocal.fr/20170704/sixty-five-percent-of-french-say-there-are-too-many-foreigners-in-france/amp

5. Βλ. ίδια έρευνα με σημείωση 4.