Η αισίως οδεύουσα προς τα 33 έτη της πολυπρωταθλήτρια μεσαίων αποστάσεων στίβου, θα λέγαμε ότι ξεκίνησε να ασχολείται με το τρέξιμο, όπως οι περισσότεροι αθλητές που προέρχονται από την Αφρικανική ήπειρο. Ξυπόλυτη, πάνω στο βραχώδες τερέν γύρω από το χωριό που μεγάλωσε στη Νότιο Αφρική. Η αδελφή της έχει δηλώσει ότι κανείς στην ίδια ηλικία δεν μπορούσε να συμβαδίσει μαζί της. Στο σχολείο, δεν φορούσε φούστα αλλά παντελόνι, έπαιζε ποδόσφαιρο με τα αγόρια, και πολλές φορές έγινε αποδέκτρια υποτιμητικών σχολίων για τα πιο ανδροπρεπή χαρακτηριστικά της. Κι όμως, στα 18 της χρόνια σόκαρε τον κόσμο κατακτώντας το χρυσό μετάλλιο στα 800 μέτρα στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του Βερολίνου, αφήνοντας δυο δευτερόλεπτα πίσω την επόμενη δρομέα.
Αυτή ήταν μια διττή αρχή. Μιας σπουδαίας καριέρας, κι ενός ατέρμονου ως και σήμερα ανήφορου.
Η Semenya μπήκε στο μικροσκόπιο της IAAF, που εν μέσω παραπόνων και πιέσεων από άλλες αθλήτριες εξώθησε μια 18χρονη Νοτιοαφρικανή στο αποτρόπαιο και ταπεινωτικό “sex testing”. Ο έλεγχος φύλου ήταν υποχρεωτικός για τις αθλήτριες στους Ολυμπιακούς Αγώνες, αλλά σταμάτησε να εφαρμόζεται το 1999. Ένας λόγος ήταν ότι δεν έχουν όλες οι γυναίκες τυπικό αριθμό γυναικείων χρωμοσωμάτων. Επιπλέον, υπάρχουν περιπτώσεις ατόμων που έχουν διφορούμενα γεννητικά όργανα ή άλλες συγγενείς παθήσεις. Το τεστ, το οποίο πήρε εβδομάδες για να ολοκληρωθεί, απαιτούσε ενδελεχή ιατρική αξιολόγηση και περιλάμβανε αναφορές από γυναικολόγο, ενδοκρινολόγο, ψυχολόγο, γενικό παθολόγο και ειδικό σε θέματα φύλου.
Αν και τα αποτελέσματα του sex testing είναι απολύτως εμπιστευτικά κι απόρρητα, στην περίπτωση της Semenya με κάποιον τρόπο διέρρευσαν στον τύπο. Η νεαρή αθλήτρια είχε υπερανδρογονισμό, μια κατάσταση στην οποία το σώμα της παράγει και μεταβολίζει περισσότερο την τεστοστερόνη, που παραδοσιακά σχετίζεται με πολύ καλύτερες επιδόσεις στον αθλητισμό. Στερείται μήτρας κι ωοθηκών, αντ΄ αυτού έχει εσωτερικό ορχικό ιστό που παράγει τεστοστερόνη, σε ποσότητες ως και τρεις φορές από την μέση γυναίκα. Είναι αυτό που ονομάζουμε διαφυλική ή ιντερσεξ, ένας όρος που σκεπάζει όλες τις εγγενείς διαφορές των χαρακτηριστικών ή της αναπαραγωγικής ικανότητας κάθε φύλου. Τα άτομα αυτά μπορεί να έχουν ένα παραπάνω χρωμόσωμα στη θέση φύλου, ήτοι την θέση 46, ή να εκφράζουν συγκεχυμένο φαινότυπο παρά τον γονότυπο.
Η περίπτωση της Νοτιοαφρικανής ανήκει στην δεύτερη κατηγορία, έχει 46 - ΧΥ χρωμοσωμικό ζεύγος. Εξωτερικά όμως, τα χαρακτηριστικά της είναι αυτά του θηλυκού, και με βάση αυτά της αποδόθηκε το γυναικείο φύλο κατά τη γέννα. Ένα φύλο που ως σήμερα η Semenya υπερασπίζεται κι ενστερνίζεται με ασταμάτητη θέρμη κι ένταση, ενώ ταυτόχρονα βάλλεται για το Υ χρωμόσωμα της, ακούγοντας χαρακτηρισμούς όπως ”άντρας”, “τραβέλι” κλπ. Μια κληρονομιά που δεν επέλεξε, που σε ένα άλλο σώμα ίσως πιο αντρικό και ίσως πιο λευκό θα τολμήσω να υποθέσω, να έχαιρε άλλης αντιμετώπισης.
Η νεαρή αθλήτρια, που λέτε, ξαναφόρεσε τα αθλητικά της το 2010, κι αφού είχε ξεκινήσει ορμονική αγωγή για να ρίξει την τεστοστερόνη στο αίμα της, στις συγκεντρώσεις που η IAAF θέσπισε ως “φυσιολογικές για μια νορμάλ γυναίκα” κατά το δοκούν. Η Semenya πάλεψε με τις πολύ ισχυρές παρενέργειες της αγωγής και έφτασε σε ένα ακόμα χρυσό το 2016 στο Ρίο ντε Τζανέιρο, πραγματικός άθλος. Η ως τότε IAAF, έκτοτε World Athletics, εξέδωσε το 2018 μια διάταξη φωτογραφική για την διαφυλική αθλήτρια, που μειώνει στο μισό τα αποδεκτά επίπεδα τεστοστερόνης, και αποκλείει από τα διεθνή meetings όσες αθλήτριες έχουν συγκεντρώσεις πάνω από το αποδεκτό, λειτουργικό ορχικό ιστό (ακόμη και υποπλασμένο ή εντός κοιλιακής χώρας), ή ΧΥ χρωμόσωμα. Και μάλιστα, η Παγκόσμια Ομοσπονδία αποφάσισε ότι το βιολογικό πλεονέκτημα που επικαλέστηκαν ως δικαιολογία για τον παραπάνω διαχωριστικό κανονισμό, ισχύει για τις αποστάσεις των 400, 800 και 1500 μέτρων, κατηγορίες στις οποίες διέπρεπε η Semenya!
Η Caster προσέφυγε στο CAS, επιδιώκοντας να ανατρέψει την απόφαση της World Athletics, και παράλληλα να δημιουργήσει ένα ακράδαντο δεδικασμένο για αθλήτριες σε παρόμοια μοίρα, τώρα ή μελλοντικά, αλλά δυστυχώς δεν δικαιώθηκε ούτε στην έφεση στο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο της Ελβετίας. Επέμεινε όμως, κι απευθύνθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που μετά από αρκετή διερεύνηση, απεφάνθη ότι όντως η Semenya αδικήθηκε σφόδρα καθόλη τη διάρκεια της διαδικασίας, και παραβιάστηκαν ανθρώπινα της δικαιώματα. Η αντίδραση της Ομοσπονδίας ήταν να υπερασπιστεί την πολιτική της, δηλώνοντας ρητά πως ο κανονισμός θα συνεχίσει να τίθεται σε ισχύ και μάλιστα τον χαρακτηρισαν ως λυδία λίθο. Επομένως, η Semenya ναι μεν πήρε μια τεχνική νίκη, αποδεικνύοντας ότι η World Athletics έδρασε εις βάρος βασικών της ελευθεριών, όμως προς το παρόν παραμένει εκτός ταρτάν, κι αυτό είναι το θέμα που απασχολεί την κορυφαία πρωταθλήτρια. Φανταστείτε να έπρεπε να απέχετε από αυτό που κυριολεκτικά γεννηθήκατε για να κάνετε τόσο καλά, όσο ελάχιστοι άνθρωποι παγκοσμίως και ίσως μπείτε για κλάσματα του δευτερολέπτου στη θέση της Ολυμπιονίκη.
Με την ελπίδα αυτή η μικρή νίκη να χαρίσει δύναμη στην Semenya, ώστε να διεκδικήσει κάτι περισσότερο νομικά, είναι ηλίου φαεινότερο πως η στάση της World Athletics εγείρει επιπλέον προβληματισμούς, και ειδικότερα όσον αφορά τις τρανς αθλήτριες. Βλέπετε, στον κανονισμό που αναφέραμε νωρίτερα, υπάρχει τμήμα και για τις τρανσέξουαλ αγωνιζόμενες, που συγκεκριμένα αναφέρει ότι οποιαδήποτε αθλήτρια πέρασε εφηβεία ως αγόρι, αποκλείεται δια παντός από το στίβο, κάτι που αποτελεί ταφόπλακα για το 99% των ενεργών τρανς αθλητριών. Όσες ελάχιστες προέβησαν σε φυλομετάβαση πριν την εφηβεία, υποχρεούνται να διατηρούν τα επίπεδα τεστοστερόνης τους κάτω από το μέγιστο επιθυμητό όριο (είναι 5nmol/ml, ίδιο με τις διαφυλικές) για περίοδο τουλάχιστον δώδεκα μηνών, αν θέλουν να αγωνιστούν. Που σημαίνει ότι για να τρέξει μια τρανς στους Ολυμπιακους του 2024, πρέπει να άλλαξε φύλο πριν την εφηβεία, και να παίρνει βαρύτατη αγωγή που οδηγεί ως και την κατάθλιψη για τουλάχιστον 12 μήνες συνεχόμενα, πριν πατήσει πόδι στο ταρτάν. Στην πράξη βέβαια αρχίζει πολύ νωρίτερα, για να βρεθεί και στα meetings που προηγούνται του εκάστοτε μεγάλου αθλητικού γεγονότος.
Είναι λες κι η ίδια η Παγκόσμια Ομοσπονδία προσπαθεί να αποκόπτει εμμέσως πλην σαφώς τις τρανς αθλήτριες. Αρχικά, πόσα δωδεκάχρονα ξέρουν ότι θέλουν να αλλάξουν φύλο, ώστε να μπουν στην εφηβεία με την ταυτότητα της αρεσκείας τους; Εδώ καλά καλά δεν ξέρουν τι θα φάνε για πρωινό, ανεξαρτήτως χώρας. Κι αν τελικά το αποφασίσει λόγου χάρη ένα χρόνο αφού ξεκίνησε η σεξουαλική ωρίμανση, κατά την Ομοσπονδία αυτό το παιδί θα έχει αθέμιτο και βαρύ πλεονέκτημα έναντι των cis γυναικών. Αν το καλοσκεφτείτε, είναι τραγελαφικό ως επιχείρημα. Συν τοις άλλοις, το σωματικό τίμημα ενδεχομένως είναι πολύ βαρύ για τις κοπέλες που καλούνται να κρατήσουν την τεστοστερόνη τους χαμηλά για τόσους μήνες. Συζητούμε για βαριά σκευάσματα, με λογής λογής παρενέργειες και πιθανές ζημιές στα εσωτερικά όργανα. Πόσες τρανς αθλήτριες είναι διατεθειμένες να χάσουν χρόνια ζωής για τη χαρά της συμμετοχής;
Ίδια κι ενδεχομένως πιο αυστηρή στάση ακολουθούν και στην κολύμβηση πλέον, με πανομοιότυπα ηλικιακά όρια, και την ορμονοθεραπεία να πρέπει να έχει αρχίσει αυστηρά ως τα 14. Το δε χρονικό σημείο ανακοίνωσης τροποποίησης του κανονισμού ήταν σχεδόν χυδαίο, καθώς αυτή ήρθε μόλις δύο μήνες μετά από μια σπουδαία επιτυχία της τρανς Lia Thomas στο NCAA κι ενώ εξέφρασε επιθυμία να φορέσει το αμερικάνικο εθνόσημο στο Παρίσι, κάτι που πλέον αποτελεί όνειρο καλοκαιρινής νυκτός. Το μοτίβο επαναλαμβάνεται και στο ράγκμπι, κι εσχάτως στην ποδηλασία, εκει που η Veronica Ivy κέρδισε ένα Masters Cycling to 2018, ενώ ταυτόχρονα οι συναθλήτριες της δήλωσαν πως το βιολογικό της φύλο έπαιξε μεγάλο ρόλο στην επιτυχία της. Παρόλα αυτά είναι μία από τις ελάχιστες φορές που τρανς γυναίκα πέτυχε τόσο μεγάλη διάκριση στον αθλητισμό. Κι ίσως είναι ένδειξη ότι τελικά τα χρωμοσώματα Υ δεν είναι εγγύηση νίκης, όπως πιστεύουν πολλές αθλήτριες αλλά και απλοί θεατές.
Αν πάντως σε κάτι μπορούμε να συμφωνήσουμε, είναι πως ο διαχωρισμός που θεσπίστηκε επίσημα από την World Athletics και παρόμοιες Ομοσπονδίες με τη μορφή κανόνων δεν προσφέρει καμία λύση. Τουναντίον. μάλλον περιθωριοποιεί ακόμα περισσότερο την τρανς κι ιντερσεξ κοινότητα και τις αφοπλίζει σχεδόν ολοκληρωτικά, με τον ίδιο τρόπο που ένας οργανισμός περιορίζει ένα απόστημα ως ότου αντιμετωπιστεί. Οι αθλήτριες αυτές όμως δεν είναι μόλυνση, δεν είναι μια ακόμα φλεγμονή κι ας προσπαθεί να τις απομακρύνει δια παντός η World Athletics. Η παρουσία τους στις εκάστοτε μεγάλες συναντήσεις του αθλητισμού είναι ζωτικής σημασίας, μήνυμα ενότητας κι αποδοχής. Έτσι κι αλλιώς οι περισσότερες ήδη αγωνίζονται εδώ και πολλά χρόνια για το πιο ουσιώδες. Το αναφαίρετο και θεμελιώδες δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες. Όπως η Caster Semenya.
