Ήδη, από τις δύο πρόχειρες αυτές εικόνες, μπορεί κανείς γρήγορα - γρήγορα να εντοπίσει δύο θεμελιώδεις και ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στις μεν και στις δε. Με μανίκι, στενές και κοντές οι του ποδοσφαίρου, αμάνικες, φαρδιές και μακριές οι του μπάσκετ. Μιλάμε για άκρα αντίθετα. Γιατί όμως; Ποιες επιδράσεις τις καθόρισαν, διαμορφώνοντας - λίγο έως πολύ - την εικόνα του αθλήματος (τουλάχιστον με την έννοια του μάρκετινγκ) στο ευρύ κοινό;

Με μια πρόχειρη αναζήτηση  σχετικά με τις ιστορικές καταβολές της μπασκετικής φανέλας - γιατί κακά τα ψέματα, αυτήν ξεψαχνίζουμε εδώ - πέραν του ότι δεν κατάφερα να βρω τίποτε στα ελληνικά, εντόπισα κάποια σημεία, που εάν και τα υποπτευόμουν, φώτισαν περισσότερο το τοπίο:

Μια σύντομη αναδρομή

Κατ’ αρχάς, στις απαρχές του σπορ, αυτό παιζόταν με οποιουδήποτε είδους αθλητική περιβολή, είτε με απλές φόρμες γυμναστικής ή ποδοσφαιρικές. Η πρώτη επίσημη μπασκετική εμφάνιση, όπως εμφανίζεται στον κατάλογο της Spalding από το 1901, περιελάμβανε σορτσάκια μέχρι το γόνατο, παρόμοια με τα του ποδοσφαίρου, και κάλτσες μέχρι το γόνατο. Για το σχέδιο της φανέλας υπήρχαν δύο προτάσεις, αυτή με το μανίκι μέχρι το μέσο του μπράτσου και η αμάνικη¹. Τα μακριά σορτσάκια εν συνεχεία αντικαταστάθηκαν από μεσαίου μήκους στα ‘20s, ενώ στα 30s οι φανέλες πλέον κατασκευάζονταν από το πιο ελαφρύ, σε σχέση με το μαλλί, υλικό του νάυλον και πολυεστέρα. Έτσι, σε γενικές γραμμές διατηρήθηκαν οι εμφανίσεις μέχρι τα 70s και τα 80s, όπου ακολουθώντας τις επιταγές της γενικότερης μόδας, οι φανέλες έγιναν στενότερες και τα σορτς κοντύτερα και πιο εφαρμοστά² , καταδεικνύοντας εντονότερα την ανεπτυγμένη μυϊκή κατασκευή των παικτών.

Ώσπου, όπως η Coco Chanel επηρέασε με τις δημιουργίες της καταλυτικά τον τρόπο ντυσίματος των γυναικών σε ολόκληρο τον κόσμο, έτσι και στη διαδρομή της μπασκετικής “στολής”, ανέτειλε η μέρα όπου ένας άνθρωπος, προφανώς με επιρροή, έβαλε τις βάσεις ώστε να πάρει η εμφάνιση την μορφή, που με μικρές διαφοροποιήσεις, όλοι έχουμε στο νου μας σήμερα. Μακριά, φαρδιά σορτσάκια κατ’αρχάς, αντί για τα κοντά κ στενά, ζήτησε ο MJ το 1984³⁴ . Μισό λεπτό. Δεν αναφέρομαι σε αυτόν.

Καθώς μπαίναμε όλο και πιο βαθιά στα ‘90s, οι επιρροές της χιπ χοπ κουλτούρας γίνονταν όλο και πιο φανερές, με τα σορτσάκια να μακραίνουν περαιτέρω κ να γίνονται ακόμα πιο φαρδιά, ενώ άρχισαν να κυριαρχούν τα έντονα και πιο φαντεζί χρώματα και σχέδια, δηλωτικά της κυριαρχούσας ραπ αισθητικής⁵ . Είναι χαρακτηριστικό ότι η ραπ μουσική άρχισε να παίζει στα γήπεδα κατά τη διάρκεια του “ζεστάματος”, των τάιμ άουτ, ακόμα και σε επιλεγμένες στιγμές κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Οι τσιρλίντερς έγιναν "city leaders", βάζοντας κι αυτές το λιθαράκι τους στη διάδοση του “αυθάδους”, χαλαρού γυναικείου outfit, ενώ οι ίδιες οι φανέλες σταδιακά φάρδαιναν και μάκραιναν, φτάνοντας μέχρι τις επιγονατίδες (!), με αποτέλεσμα κάποιος αρκετά αδύνατος, όπως ο Άλλεν Άιβερσον, να μοιάζει να κολυμπάει μέσα σε μια θάλασσα υφάσματος. Τρία νούμερα μεγαλύτερες δηλαδή, και λίγα λέω.

A.I.

Here we are: Η εικόνα του Άιβερσον μπορεί να μοιάζει κοινός τόπος για τους σημερινούς μπασκετμπολίστες, αλλά η αλήθεια είναι ότι όταν εκείνος πρωτοεμφανίστηκε στη λίγκα, την έσπρωξε ξεκάθαρα προς την νέα κατεύθυνση, όντας ίσως καταλύτης στην επέλαση αυτού που ήδη είχε αρχίσει. Τα σχέδια, τα χρώματα, τα logos έγιναν μεγαλύτερα, ευκρινέστερα, φωτεινότερα, πιο “γυαλιστερά”, αντικατοπτρίζοντας τις χιπ-χοπ ενδυματολογικές επιρροές, με τη λάμψη των χρυσών αλυσίδων και των διαμαντένιων κοσμημάτων να αρχίζει να τυφλώνει - ίσως πρώτα εκτός παρκέ, μετά, αντανακλαστικά και εντός. Το ίδιο το ΝΒΑ άρχισε να προσανατολίζεται σε αυτό το κοινό, ενώ τότε διαδόθηκαν και τα χάιλάιτ με τα ”καρφώματα - πόστερ” and "other manhood-dissing moves".

Σύμφωνα πάντα με τον Jeffrey Lane (παραπομπές 5,6) , η εγκεκριμένη από το ΝΒΑ εκδοχή της χιπ-χοπ αισθητικής ήταν κάπως ξεθωριασμένη: δεν αντιπροσώπευε το χιπ-χοπ όπως το εξέφραζε ο Άιβερσον, με την αυθάδεια και το τσαλάκωμα των δρόμων, αλλά ίσως περισσότερο ο Γουίλ Σμιθ, πασπαλισμένο δηλαδή με ολίγη λάμψη από Χόλιγουντ. Για τους δυσαρεστημένους φαν, τα νέα ήθη του Άιβερσον ήταν εν πολλοίς δυσκολοχώνευτα, αν όχι εντελώς ανούσια. Για πολλούς όμως νεότερους αφρο-αμερικανούς, ήταν ένας από αυτούς. Ο Α.Ι. κατάφερε, σε αντίθεση με πολλούς μαύρους παίκτες που ισορροπούσαν ανάμεσα στις επιταγές της Λίγκας (να αποτελούν καλά πρότυπα, αποφεύγοντας καταστάσεις που θα έφερναν αρνητική δημοσιότητα, να δηλώνουν αφοσίωση στην ομάδα) και σε αυτά που έκαναν στις παλιές τους συνήθειες πριν εισέλθουν σε αυτήν, να μείνει ίδιος. Να “μείνει ίδιος”. Να διατηρήσει την ίδια συμπεριφορά, τις ίδιες συνήθειες, τα ίδια πιστεύω - να κάνει ό,τι ακριβώς έκανε στο μέτρο του δυνατού - πριν γίνει διάσημος. Εάν ήταν σταχτοδοχείο πριν επιλεγεί, θα έμενε τέτοιο και μετά την είσοδο του στην ομάδα. Εάν έκανε παρέα με συγκεκριμένους τύπους, δεν θα τους εγκατέλειπε αφού τα κατάφερνε. Θα έμενε ίδιος.

Για τα λευκά παιδιά, που έβλεπαν τον Iverson ως τον αφρο - αμερικανό επαναστάτη απο επιλογή και την προσωποποίηση όσων χιπ-χοπ στοιχείων αγαπούσαν, ήταν πολύ δύσκολο να ταυτιστούν: ήταν υπερβολικά ο εαυτός του. Τα χαρακτηριστικά κοτσιδάκια του, που πρωτοεμφανίστηκαν το 1997, επηρέασαν με άμεσο και βαθύ τρόπο τις στιλιστικές επιλογές χτενίσματος για όλα τα νεαρά αφρο-αμερικανάκια παντού, ακόμα δε και για κάποιος πολύ πιο τολμηρούς λευκούς. Κοινωνικά όμως, ένας λευκός ενήλικας με κοτσιδάκια κινδύνευε να αντιμετωπιστεί, από τους μεν αφρο-αμερικανούς με ειρωνεία, από τους δε λευκούς με χλευασμό . Κακός συνδυασμός. Κάπως έτσι, ούτε το γεμάτο από τατουάζ σώμα του⁶ - πολλά από τα οποία τατουάζ απέτιαν φόρο τιμής στους εκλιπόντες παλιούς φίλους του και στην παλιά του γειτονιά - ήταν εφικτό να αντιγραφεί από τον μέσο λευκό άνδρα. Το ίδιο και με το συνολικό λουκ. Ήταν κάτι πολύ περισσότερο από το να αγοράσει ή να αντιγράψει κανείς τα σωστά χιπ-χοπ ρούχα. Για τους λάγνους πιστούς φαν, όλο αυτό ήταν μια γλυκιά υπενθύμιση της διαφορετικότητας του Α.Ι. από αυτούς. Ίσως το μόνο που τους έμενε, για να αισθανθούν ολίγον από Άιβερσον, ήταν να φορέσουν τη φανέλα του.

Αλμα προς τα εμπρός

Δεκαπέντε περίπου χρόνια μετά, το ΝΒΑ ανοιξε μια νέα πόρτα στο θέμα “φανέλα”. Οσμιζόμενο (αυτό και οι αθλητικές εταιρίες) ότι οι σχεδιασμένες με αυτόν τον τρόπο φανέλες δεν δελέαζαν το καταναλωτικό κοινό σε καθημερινή χρήση⁷, και επειδή πάντα υποβόσκει ένας ενδοιασμός για την αγορά ενός μη χρήσιμου καθημερινά προϊόντος, κάτι που είναι φανερό ότι δεν ευνοεί τις πωλήσεις, για τις Χριστουγεννιάτικες εμφανίσεις του 2013, εισήγαγε φανέλες με μανίκια που καλύπτουν το δικέφαλο, με μεγάλα λογότυπα της διοργάνωσης και των ομάδων, κάτι που προκάλεσε ασφαλώς αντιδράσεις. Να μία.

Call me old school but these jerseys with sleeves are awful.....

— Dirk Nowitzki (@swish41) December 25, 2013

Αυτή, όμως, είναι και η καλύτερη ίσως- αισθητικά - εκδοχή της αγαπημένης φανέλας μέχρι στιγμής - μην είστε αρνητικοί, αισθητικά λέω, όχι συναισθηματικά. Είναι μέχρι να την συνηθίσουν, οι παίκτες, το κοινό και κυρίως το μάρκετινγκ, και να αρχίσει να μοσχοπουλάει. Αν και στην τελική, γιατί να φοράνε φανέλες στο κάτω - κάτω.

Σημειώσεις

1. James Naismith (1941). Basketball: Its Origin and Development. U of Nebraska Press. pp. 89–90, από το αγγλικό σάιτ της Wikipedia

2. Lucia Raatma (1 January 2012). The Curious, Captivating, Unusual History of Sports. Capstone Press. p. 13, ό.π.

3. Nate LeBoutillier (1 January 2011). The Best of Everything Basketball Book. Capstone. pp. 58–59, ό.π.

4. Suzanne Slade (1 January 2013). The Technology of Basketball. Capstone. pp. 20–21, ό.π.

5. Jeffrey Lane (1 December 2007). Under the Boards: The Cultural Revolution in Basketball. U of Nebraska Press. p. 41.

6. Jeffrey LAne, ό.π. , σελ. 42

7. Holmes, Elizabeth. "NBA Christmas Jerseys—Now With Sleeves". WSJ Online. Retrieved 25 December 2013.